İstanbul
Çağla Kılıç, NATO Stratejik Belgesi'ni Çin'in aut politikası bağlamında AA Analiz düşüncesince kaleme aldı.
***
Çin ve Batı ortada tarihî manada dörde ayırabileceğimiz ve baştan sona allak bullak kuma alışveriş zinciri oluşmuştur. İlki 1949-1971 yılları ortada Çin'i bulunmayan etmek amacıyla işlenmiş bulunan çevreleme dönemidir. İkincisi, Çin ve ABD arasındaki ilişkilerin artı anlamda dönüm noktası denilebilecek, "Ping-Pong" diplomasisinin sembolikleştiği 1971 ve 1979 arasındaki ahenk dönemidir. Kore Savaşı ve Tayvan problemi daha sonra gerilen ilişkiler, eş Rusya tehdidine dirlik Amerikalı sporcuların Çin ve Amerika'yı Çin'de planlı çökmüş maçına çağırma etmesiyle salah sürecine girmiştir [1]. Bu çağa denli Çin’e girmesine müsaade verilmemiş Amerikalılar Çin’e mevrut ve düet ilişkilerdeki iyileşmeyi Dışişleri Bakanı Henry Kissinger’ın 1971'de Çin'e duyurulmayan ziyareti ve daha sonra 1972'de Amerikan Başkanı Richard Nixon’nın resmi ziyareti izlem etmiştir. Bunu izlem fail üçüncü dönem, dü hükümet ortada mükemmel diplomatik ilişkilerin kurulmasını sağlayıcı 1979-2016 arası angajman dönemidir. Bu çağda Çin'e Batı'dan mevrut yatırımlar artmış, Çin Dünya Ticaret Örgütü'ne ikrar edilmiş, Çin ile bulunan tecim mütekâmil ve devletler arası el birliği artmıştır.
Çin'in Asya-Pasifik'te bulunan iş birliklerini bitmeme ettirerek hâlâ davranışlarında ölçülü adımlar atacağı ve ABD ile dirlik karşıya gelmekten sakınacağı söylenebilir.Netice bakımından Çin ve Batı arasındaki ilişkilerin iyileşmesindeki üç anne eleman olarak; 1- Soğuk Savaş ve eş Rusya tehdidi, 2- Deng Xiaoping’in akilane yürütülmüş bulunan barışçıl mevki politikası, 3- Batı'nın kuma Çin anlayışını kabullenmesi ve ülkeyi tanıması sayılabilir. Deng Xiaoping bu zamanda Çin'in Batı'ya dirlik kuma yıldırma olamayacağını ve ayrıca gitgide demokrasiye bile geçebileceklerinin sinyalini verdiği hâlâ demokratik denebilecek politikalarla itimatı sağlamıştır.
Ancak Çin-Amerika ilişkilerini dengeleyen bu alıngan konulardan birkaçının şek sürükler unsurlar taşıması nedeniyle, Çin-Batı ilişkileri dünkü kuma çağa girmiştir denebilir. Çin Başkanı Xi Jinping 2012 senesinde Çin Komünist Partisi Genel Sekreterliğine seçildiğinden bu yana lüzum Rusya ile ilişkileri kuvvetlendirmeyi gerekse de Tayvan, Japonya, Hindistan ve gayrı yandaki devletlere hâlâ zorba politikalar uygulamayı yeğleme etti. "Kuşak ve Yol" politikası ile bulaşık bölgesini ekleme ve arsıulusal organizasyonlarda hâlâ çalışan olma isteği, içeride ise göreli el erki politikasını vazgeçme ederek gazetecilere, feministlere, Müslüman azınlıklara (Uygur Türkleri bilhassa peyda etmek üzere) ve diyar insanına uyguladığı otoriteli politikalar hâlâ evvela Çin'i ve Batı'yı birleştirmiş bulunan unsurları bulunmayan ederek endişeleri artırdı.
Kesin bulunan kuma obje var ise o da Çin'in şu an düşüncesince NATO denetiminde kuma Asya ile dirlik karşıya eğleşmek istemeyeceğidir.Böylece 2016 senesinde Donald Trump’ın ABD Birleşik Devletleri (ABD) başkanı seçilmesiyle başlayan, düet ilişkilerde dünkü kuma ilgisiz harp devri diyebileceğimiz dördüncü çağa girildi. Xi Jinping’in diyar kanunlarını değiştirerek baştan seçilmesi ve partide kendine rakip olabilecek insanları kesinleşmemiş usulsüzlük suçlamalarıyla hapse attırması Batı'daki endişeleri artırdı. Bu bağlamda, kuma ilgisiz harp yapılanması bulunan NATO’nun yayınlamış bulunduğu dünkü ciddi doküman hâlâ baş döndürücü bu ilişkilerin ve problemlerin birer semptomu yerine görülebilir.
NATO akıbet biraz senedir Çin'in bilhassa Doğu Pasifik'teki politikalarını yakından izliyor. Çin'in bu alanda Rusya ile yakınlaşması, Tayvan'ın ulusal bütünlüğünü yıldırma etmesi, alanda silahlanmayı artırması, kişi vatandaşlarını mütekâmil uygulayım bilimi ile yakından izlem etmesi NATO’nun Asya’daki çıkarlarına kuma yıldırma yerine görülüyor. Tüm bunlara ekleme yerine Amerika'nın 2016'dan, NATO’nun ise sabık yıldan bu yana Çin problemine sağ açıklık değişti. Bu değişimin ehemmiyetli kuma nedeni Çin'in evvela lehçe sonraları ise global kuma kuvvet olabileceği algısının oluşması.
Rusya’nın Ukrayna’ya girmesi ile beraberce Çin`in Tayvan’a giriş tehdidi bulunan endişeleri hâlâ da artırarak dünkü ciddi konseptin oluşumuna tarz açtı. NATO, 75 salname tarihinde geçmiş kez yerine Çin'i Avrupa Atlantik güvenliğine dizgesel kuma yıldırma yerine görmüş oldu ve Rusya ile bulunan ilişkileri dair uyardı.
Çin’deki yansımalar
NATO ciddi konsepti Çin’de dü manada iri eko uyandırdı. Öncelikle bu belge, Çin'in Batı nezdindeki menfi imajını bozma mevzusundaki başarısızlığını gösterdi. Çin, dünyaya ve bulunan siyasal düzene kuma yıldırma unsuru olmadığını yineledi. Bunu, bilhassa Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian peyda etmek az daha nice izinli belirtti. Çin sözcüsü bire kuma halde Çin'in barışçıl kuma aut yöntem izlemeye bitmeme ettiğini, evren barışını ölçü dair kılavuz gemisi olacağını ve global gelişmeye ve bulunan düzenin korunmasında ulama sağlamaya bitmeme edeceğini gine etti. Özellikle NATO ciddi konseptinden sonraları Çin`in hesaplı gelişimi ve yükselişinin evren düşüncesince kuma yıldırma değil kuma vesile bulunduğu anlayışı hâlâ da vurgulandı.[2]
Çin, Deng Xiaoping döneminden bu yana kendilerinin Batı'ya dirlik kuma yıldırma unsuru bulunmadığı ve yükselen barışçıl kuma kuvvet bulunduğunu göstermeye çalışıyor. Hatta emektar Çin Başkanı Jiang Zemin bu bağlamda hata anlaşılabileceği nedeni öne sürülerek Çin'in barışçıl kuma yükselen kuvvet bulunduğu (peaceful rise) tabirini vazgeçme ederek, barışçıl büyümekte bulunan kuma kuvvet (peaceful development) tabirini kullanmaya başlamıştı.[3]
İkinci yerine ise bu doküman Çin taraflarınca NATO’nun Asya'daki askeri üstünlüğünü ve jeopolitik etkinliğini çoğaltması yerine görüldü. Çin Dışişleri Bakanlığı global barışa gerçek tehdidin dört başı mamur global çatışmalara engelleme bulunan NATO bulunduğunu öne sürdü. Özellikle Japonya, Yeni Zelanda, Hindistan ve Güney Kore'nin NATO ile hâlâ koyu kuma angajmana girmesi Çin'i endişelendirdi. Xi Jinping, Madrid'deki NATO toplantısından biraz çağ evvela BRICS zirvesinde Asya'da askeri üslerini genişleten ve yan seçmeye zorlayan birtakım devletleri uyardı ve bu davranışların bitmeme etmesi yerinde dünyanın hâlâ itimatsız kuma arsa olacağını belirtti. Benzer halde Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian de Asya-Pasifik'e yayılacak kuma NATO’nun alanı hâlâ itimatsız bir duruma getireceğini söyledi.[4]
Çin'in NATO'nun Asya Pasifik'te kalan faaliyetlerine dirlik atabileceği adımlar
Çin'in bulunan davranışı çözümleme edildiğinde liderin ki bulunduğu yahut Çin'i ne grubun yahut fraksiyonun yönettiğinin -özellikle bu akıbet dönemde- iri ehemmiyet taşımış bulunduğu görülüyor.[5] Xi Jinping, aut yöntem ideolojileri peyda etmek az daha gayrı Çin başkanlarından nice manada ayrışıyor. Diğer liderlerin bilakis hâlâ saldırgan kuma reis yerine görülüyor ve Çin'in alışılmış “low profile diplomacy” anlayışından nispetle hâlâ uzak.
Peki Çin, NATO`nun Asya-Pasifik'te kalan faaliyetlerine dirlik neler yapabilir? Çin uzmanları şu an üstelik Çin'in gizil stratejilerini tartışıyor. Ancak stabil bulunan kuma obje var ise o da Çin'in şu an düşüncesince NATO denetiminde kuma Asya ile dirlik karşıya eğleşmek istemeyeceğidir.
Çin, Deng Xiaoping'den bu yana kişi hesaplı gelişimine odaklandı ve kişi arazi bütünlüğüne karışma dışındaki meseleleri yıldırma unsuru yerine görmeyen kuma aut yöntem anlayışını benimsedi. Bölge devletleri ile DOĞRU hesaplı ilgiler kurarak bulaşık piyasası yarattı fakat iri güçler ile arbededen gelişigüzel devir kaçındı. Dolayısıyla Çin'in bulunan saldırgan politikaları levent boylu dönemli kuma stratejiden baş döndürücü reis bazlı saldırgan politikaları andırıyor. Bu, bulunan lidere ve geçmişteki liderlere sesletim analizi karşılayıcı birtakım çalışmalarda da görülebilir.[6]
Çin'in Asya-Pasifik'te bulunan iş birliklerini bitmeme ettirerek hâlâ davranışlarında ölçülü adımlar atacağı ve ABD ile dirlik karşıya gelmekten sakınacağı söylenebilir. Bölgedeki ülkelerle hesaplı iş birliklerine bitmeme edecek fakat Senkaku Adaları ve Tayvan kabilinden meselelerde askeri yayımlanma dair şimdilik hâlâ davranışlarında ölçülü adımlar atabileceği söylenebilir. Bütün bu gelişmeler yukarıda da belirtildiği gibi, Çin'in hala barışçıl diyar söylemini bitmeme ettirdiğini ve Batı'yla muhtemel kuma angajmana sebebiyet verecek ağır kuma arbededen şimdilik hala gocunmak istediğini gösteriyor.
Her ne denli Tayvan meselesi Çin'in zamanı ciddi meselelerinde geçmiş sıralarda olsa da Pekin hükümeti tek devir Amerika’nın müdahalesini gerektirecek kuma yöntem izlememiş ve soruna hâlâ barışçıl yöntemlerle yaklaşmıştır. Jinping eskiden liderlere göre hâlâ saldırgan politikalar üretse de Güney Kore ile bulunan “Terminal High Altitude Area Defense” krizinde yaşandığı kabilinden arka etap attığı ve belli başlı kuma politikadan vazgeçmiş bulunduğu de görülmüştür.
[Çağla Kılıç, Arizona State University]
[1] "Timeline: US-China Relations" https://www.cfr.org/timeline/us-relations-china
[2] "参考消息, 北约战略概念文件首提中国 中方：臆想的系统性挑战" https://mil.news.sina.com.cn/2022-07-02/doc-imizmscu9822822.shtml
[3] "Full Text: Xi Jinping’s speech at the 14th BRICS Summit" https://news.cgtn.com/news/2022-06-24/Full-text-Xi-Jinping-s-speech-at-the-14th-BRICS-Summit-1b6CYOtRtja/index.html
[4] https://www.ft.com/content/497f116b-4c03-4d19-a5b1-da4490c183bb
[5] Bakiniz: Bo, Zhiyue. (2015). “Who Are China’s Princelings?” The Diplomat, November 24. http://thediplomat.com/2015/11/who-are-chinas-princelings/ , Kerry Brown (2014) “China’s Princelings and the CCP” The Diplomat, http://thediplomat.com/2014/07/chinas-princelings-and-the-ccp/., Cheng Li, 2017 “China’s Most Powerful Princelings: How many will enter he new politburo? Brookings,. https://www.brookings.edu/articles/chinas-most-powerful-princelings-how-many-willenter-the-new-politburo/.
[6] Cagla Demirduzen, Cameron Thies (2021) “A Role Theory Approach to Grand Strategy: Horizontal Role Contestation and Consensus in the Case of China” Journal of Global Security Studies 0(0), 1-19
*Makalelerdeki efkâr yazarına aittir ve Anadolu Ajansının editöryal politikasını yansıtmayabilir.
