Baki
Bugünkü Ermenistan sınırlarında eskiden yüzbinlerce Azerbaycan Türkü yaşıyordu. Tarihi kayıtlara layıkıyla 200 sene öncesinde Ermenistan arazisinde Müslüman Türk nüfusu Ermeni nüfustan hâlâ fazlaydı. Bir fasıl Osmanlı, levent boylu fasıl de Safeviler'in yönetiminde mevcut güncel Ermenistan toprakları Müslüman ve Türk nüfusun bilge yer aldığı coğrafyaydı.
Çar Rusya'sının 19. asrın başlarında Revan Hanlığını (Revan - Erivan'ın o dönemdeki ismi) nehiy etmesiyle bölgedeki kişi bilimsel gidişat derece derece değişmeye başladı. 19. asrın başlarında alana öbür bölgelerden muhaceret ettirilen Ermeni kişi yerleştirilmeye, Müslüman Türk kişi ise sıkıştırılmaya başlandı.
Bu yöntem Sovyet Birliği devrinde de bitmeme ettirildi. Bölgedeki Türkçe arsa isimlerinin az hâlâ topu topu talih kararıyla değiştirilerek buralara Ermenice adlar verildi, Azerbaycanlılara ilgilendiren dini ve zamanı anıtlar namevcut edildi.
19. yüzyılda 12 caminin bulunmuş yer aldığı bildik Erivan'da günümüze denli çabucak 1 cami ayakta kaldı. Ermeniler, Erivan'daki yegâne cami bulunan Gök Mescit'in İranlılara ilgilendiren bulunduğunu öne sürüyor. Fakat Gök Mescit'in 18. yüzyılda Revan Hanı Hüseyinali Han çeşidinden nesir edilmiş yer aldığı biliniyor.
Sovyetler Birliği devrinde Ermenistan'da Azerbaycanlılara ilgilendiren kültürel izlerin namevcut edilmesi ile yetinilmedi, yüzbinlerce Azerbaycanlı bitim dışı edildi.
Kayıtlara layıkıyla 1948-1953 yıllarında 144 bin 600, 1988-1991 yıllarında ise kestirmece 300 bin Azerbaycanlı Ermenistan'dan bitim dışı edildi. Sınır dışı edilenlerin iri çoğunluğu Azerbaycan'a yerleşti.
1980'li yılların hemen sonra Ermenistan ile Azerbaycan arasındaki probleminin harbe dönüşmesi Ermenistan'dan kovulan Azerbaycanlıların problemlerini arka plana itti.
2. Karabağ Savaşı hemen sonra husus baştan ön plana baskı ve Batı Azerbaycanlıların hakları Cumhurbaşkanı İlham Aliyev çeşidinden da çoğunlukla dile getirilmeye başlandı. Azerbaycanlı yetkililer, Batı Azerbaycanlıların yurtlarına dolaşım haklarının sağlanmasının Ermenistan'a dirlik arsa iddiasında mevcut olmak anlamına gelmediğini belirtiyor.
"Şimdiki Ermenistan arazisi sonuç karışına denli zamanı Azerbaycan toprağıdır"
Batı Azerbaycan Topluluğu Başkanı Aziz Alekberli, Ermenistan'dan kovulan Azerbaycanlıların halini ve hedeflerini AA muhabirine anlattı.
Alekberli, "Batı Azerbaycan sanarak nitelendirdiğimiz güncel Ermenistan arazisi sonuç karışına denli zamanı Azerbaycan toprağıdır." niteleyerek atalarının asılarca o topraklarda yaşadığını ve aşırı ensesi kalın kültürel kalıt yarattıklarını söyledi.
Bölgedeki aşırı sayıda zamanı anıtın, coğrafi adların ve alana ilgilendiren folklorun o arazilerin Azerbaycan Türklerinin zamanı vatanı bulunduğunu kanıtladığını vurgulayan Alekberli, "Ermeniler o arazilere 15. asrın ortalarında geldi. 19. asrın başlarında ise Rusya'nın Güney Kafkasya ve Erivan Hanlığını nehiy etmesiyle Ermeniler adeta alana atak etti. Ermeniler alana yerleşir yerleşmez Azerbaycanlıları sıkıştırmaya ve Azerbaycanlılara ilgilendiren izleri silmeye başladılar. 1828'de Erivan'daki Recep Paşa Camisi'ni kiliseye dönüştürdüler." bilgisini paylaştı.
Alekberli, Fransız kökenli Rus gezici İvan Şopen'in 1829-32 yıllarında alanda araştırmalarda bulunduğunu ve eserlerinde o devirde Erivan'da 12 caminin bulunduğunu yazdığını belirterek "Tüm bunlar Erivan ve civarının Azerbaycanlılara ilgilendiren bulunduğunu kanıtlıyor." dedi.
19. çağ süresince Azerbaycanlıların bölgeden sıkıştırılarak çıkartılması ve bölgenin Ermenileştirilmesinin sürdüğünü bildiren Alekberli, şu şekilde konuştu:
"20. asrın başlarında ise alanda Azerbaycanlılara dirlik genosit siyaseti başladı. 19. yüzyılda bölgedeki Türk adları Ermeni isimlerle değiştirilmeye başlandı. Fakat 20. yüzyılda Sovyetler devrinde bu gidişat hâlâ da arttı. 1935'ten itibaren talih kararıyla arsa adları değiştirildi. Elimizde 1903'te Çar Rusya'nın bastırdığı harita var. Bu haritada bölgedeki arsa isimlerinin nedenden dolayı 90'ının Türkçe bulunduğunu görüyoruz. Stalin'in kararıyla 1948-1953 yıllarında bölgeden 144 bin 600 Azerbaycanlı bitim dışı edildi. Azerbaycanlılara ilgilendiren birtakım iskân birimleri Ermenilere verildi, birtakım iskân birimleri ise yeryüzünden silindi. Sınır dışı süreci belli birlikte hedef doğrultusunda yürütülüyordu. Erivan'daki Azerbaycanlıların sayısı epey azaldı. 1988-1991 yıllarında kestirmece 300 bin Azerbaycanlı Ermenistan'dan bitim dışı edildi. Aslında bu bitim dışı değil budunsal soykırımdır."
Batı Azerbaycan Topluluğu kendisine sonuç 200 yılda güncel Ermenistan arazisinden çıkarılan Azerbaycanlıların istatistiğini hazırladıklarını, Azerbaycanlılara dirlik işlenen suçların belgelerini topladıklarını bildiren Alekberli, "Bu detayları evren kamuoyuna ulaştırmayı amaçlıyoruz. Dünya halkoyu sonuç 200 yılda Ermenilerin Azerbaycanlılara dirlik işlediği suçları bilmeli. İnsanlarımın haklarının arsıulusal kurda aranması da gündemimizde. Bizim insanlarımız çabucak yerlerinden edilmedi, asırlar süresince oluşturduğumuz kültürel mirasımız da namevcut edildi. Tüm bunlar düşüncesince Ermenistan yönetimi ve topluluğu hata taşımalıdır. Biz Batı Azerbaycan Topluluğu kendisine soydaşlarımızın haklarının reddetme edilmesi ve sorumluların cezalandırılması düşüncesince elimizden geleni yapacağız." ifadelerini kullandı.
Son bitim dışı sürecinden sonraları 34 sene geçse de özlük ağababa yurtlarına hâllenmek düşüncesinden birlikte an caba vazgeçmediklerini vurgulayan Alekberli, şu şekilde bitmeme etti:
"Ben de 1988'de bitim dışı edildim. İnsanlarımız 34 senedir topraklarına dönecekleri haset bekliyor. Tanıdığım bütün insanlar, akrabalarım, köylülerim bütünü zamanı topraklarının hasretiyle yaşıyor. Bunun tinsel tarafı da var. O şahısların çoğunun ecdadının, akrabalarının mezarı orada. Hangi insanoğlu atalarının mezarı bulunan topraklara dönmeyi istemez? Ben 28 yaşımda oradan çıktım. Çocukluğum, gençliğim orada geçti. Biz o toprakların üzerini ayrılma kılmak durumunda kaldık. Fakat o toprakların altı bizim ecdadımızın. Onların ruhu er geç bizi oraya çekecektir. Batı Azerbaycan Topluluğu kendisine esas misyonumuz insanlarımızın topraklarına dönüşünü sağlamaktır. Bu, Ermenistan'a arsa iddiasında bulunuyoruz halinde anlaşılmasın. Bu şahısların kovuldukları topraklara dolaşım hakkı sağlanmalıdır. Bizim bıraktığımız karye ve kasabaların iri çoğunluğu yersiz duruyor. İnsanlarımızın o topraklara dönmesi Ermenistan devletini huzursuz etmemelidir."
Azerbaycan'da Ermeni kökenli vatandaşların yaşadığına ayraç fail Alekberli, Ermenistan devletinin de özlük emektar vatandaşlarına özlük yurtlarına dolaşım ve orada taayyüş hakkı sağlaması icap ettiğini laflarına ekledi.