Amman
Ürdün'ün, Mescid-i Aksa'daki ihlaller ilişkin İsrail Maslahatgüzarını Dışişleri Bakanlığına çağırması ve İsrail'in bu adıma cevap Amman'ı "barış çabalarına dokunca vermekle" suçlaması, "İki iklim arasındaki ilgiler baştan bozulur mu?" sorusunu gündeme getirdi.
Ürdün, 1994'te İsrail'le imzaladığı Vadi Araba Anlaşması kapsamında Kudüs'teki dini işlerden mesul iklim kendisine bildirme edildi. Yine 2013'te Ürdün Kralı 2. Abdullah ile Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas ortada imzalanan anlaşmaya uyarınca Kudüs ve oradaki lahut mekanların korunması ve vasilik hakkı Ürdün'e verildi.
Ancak İsrail'in Kudüs'te Müslüman ve Hristiyanlara ilgilendiren lahut mekanlar üstündeki Haşimi vesayetini daim ihlal etmesi dü iklim arasındaki ilişkilerde gelgitler yaşanmasına illet oldu.
Eski İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu devrinde (2009-2021) gerilen ve Ürdün Kralı 2. Abdullah'ın Washington'daki ortak toplantıda, "hiç bulunmadığı genişliğinde kötü" halinde tanımladığı ilişkilerde bulunan Başbakan Naftali Bennett devrinde salah kaydedildi.
İsrail polisi ve bağnaz Yahudi yerleşimcilerin Hamursuz Bayramı esnasında Mescid-i Aksa'ya gerçekleştirdiği akıbet baskınlarsa baştan gerilime illet oldu.
Ürdün, Kudüs ve lahut mekanlar üstündeki vasilik hakkını arkalamak düşüncesince şimdi aşkın politik vasıtalar kullanmayı ve bu amaçla değişik platformlarda harekete geçerek bu ihlalleri arsıulusal arenaya taşımayı yeğleme etti.
Uzmanlara uyarınca ise İsrail, Ürdün'ün Kudüs dair delik arkası edilemeyecek başat ortak gösteriş oynadığını biliyor fakat Amman yönetimini "barış çabalarına dokunca vermekle" suçlayarak zat ihlallerinin üstünü örtmeye çalışıyor.
Mescid-i Aksa'da 15 Nisan'dan başlayarak 21 Nisan Perşembe gününe genişliğinde bitmeme fail baskınlar Ürdün-İsrail ilişkilerinin ciddi evrede yer aldığı ve ayrıca salah devri öncesine dönülebileceği sinyalini verse de İsrail'in bu vaziyeti düzeltmeye çalışacağı ve Ramazan Bayramı'ndan sonraları dü iklim ortada yukarı dozaj görüşmeler olabileceği ihtimali üstünde duruluyor.
Mescid-i Aksa'da yaşananlar Arapların zayıflığının sonucu
Siyasi çözümleyici ve edip Abdulmehdi el-Katamin, AA muhabirine meydana getirdiği açıklamada, Mescid-i Aksa hassaten peyda etmek kıl payı hepsi Filistin topraklarında yaşanmış olan İsrail baskısının, hassaten Arap zayıflığının ve birtakımı Arap ülkelerinin akıbet zamanlardaki normalleşme hamlelerinin mübrem ortak kararı bulunduğunu belirtti.
İsrail'deki baş döndürücü sağcı hükümetlerin yegâne ortak çözüme inandığını, bunun da Filistinliler düşüncesince "alternatif vatan" bulunduğunu kaydeden Katamin, hakeza ortak durumun Ürdün hassaten peyda etmek kıl payı Arap ülkeleri, Batı ve Amerika çeşidinden reddedildiğine ayraç etti.
"İsrail anlaşmaları tanımamaya bitmeme ediyor. Kudüs'te yaşanmış olan akıbet vakalarla sarsılan Haşimi vesayeti, Tel Aviv yönetiminin anlaşmaları ihlalinin en bariz örneğidir." diyen Katamin, Ürdün ile İsrail arasındaki yukarı dozaj görüşmelere karşın İsrail'in saldırganlığında ortak bilinçlilik değişmediğini ve istediği devir Mescid-i Aksa'da ihlallerde bulunmaya bitmeme ettiğini söyledi.
Mescid-i Aksa saldırılarının peşi sıra Ürdün-İsrail ilişkilerinin talih ve el düzeyinde şu anda aşkın biçimsiz vaziyette bulunduğunu vurgulayan Katamin, şunları kaydetti:
"Halkın tutumu, arzu çıtasını, 1994'teki barış, 2016'daki doğal gürültü yağı lambası yağı ve 2021'deki su anlaşmalarını silme etmeye ve İsrail büyükelçisini uç dışı etmeye varacak genişliğinde yükseltiyor. Devlet ise davranışlarında ölçülü ortak diplomatlık yürütüyor. Burada çıta ihtimal Ürdün büyükelçisinin arka çağrılması ve İsrail büyükelçisinin de uç dışı edilmesi olabilir. Ürdün, Arap ülkelerinin ihanetlerinin ışığında bundan öteye geçemez."
İsrail, Ürdün'ü görmezden gelemez
Ürdün'de parlamentonun yukarı kanadı Senatonun Dış İlişkiler Komisyonu üyesi ve emektar Enformasyon Bakanı Muhammed el-Mumeni ise Kudüs'teki vaziyeti "siyasi anlamda karmaşık" kendisine nitelendirdi.
İsrail'in Ürdün'e siyaseten ve matbuat marifetiyle saldırdığını ve bu önyargılı tutumun ortalığı gevşetmek adına şimdi da alevlendirebileceğini kaydeden Mumeni, "İsrail, Ürdün'ün tutumunu Kudüs ve Mescid-i Aksa'daki hadiseler üstünden değerlendiriyor ve bunun boğunuk kapılar ardındakinden değişik ortak davranış bulunduğunu düşünüyor." dedi.
İsrail'in bu tutumunun iç sebeplerden kaynaklandığını ve bunun da sulh sürecine misyon etmediğini tamlayan Mumeni, gine de Hamursuz Bayramı'nda kurbanlıkların Mescid-i Aksa'da sunulmasına müsaade vermemesi zımnında bulunan hükümetin tutumunun evvelkinden dobra bulunduğunu savundu.
Mumeni, "Nefret söylemine akıbet verilmesi ve sonunda hür Filistin devletinin kurulmasını garanti dibine ilişki şümullü ve adaletli sulh düşüncesince İsrail kurumlarıyla koyu ortak mühim diyaloga girilmesi gerekiyor." niteleyerek konuştu.
Mumeni, Kral 2. Abdullah'ın, lahut mekanlar üstündeki vasilik hakkından hareketle ABD'li ve Avrupalı yetkililerle Mescid-i Aksa'daki ihlallerin akıbet bulması düşüncesince şümullü ortak diplomatlık yürüttüğünü ve İsrail'in ihlallerini yayma ettiğini aktardı.
Bayramdan sonraları dü yan ortada hararetli konuşma trafiği olabileceğini öngören Mumeni, "İsrail, Filistin ile Ürdün arasındaki siyasi, nüfus bilimsel ve coğrafi bağdan çevre Amman yönetimini görmezden gelemeyeceğini biliyor." dedi.
Ürdün'ün çabaları İsraillilere arka etap attırdı
Al El-Beyt Üniversitesinden Siyasi Bilimler Profesörü Sayil es-Serhan ise İsrail'in Ürdün'ün çalışmalarını baltalamaya çalıştığını fakat bunun, Filistin'in konumunun ve Haşimi vesayetinin desteklenmesi düşüncesince Arap devletleri bazında şümullü toplantılar düzenlenmesiyle sonuçlandığını söyledi.
Serhan, "Bu, Filistin meselesinin Ürdün'ün aut siyaseti düşüncesince ne derece ehemmiyetli bulunduğunu ortaya koyuyor. Ürdün'ün çabaları meyvesini verdi, İsrailliler tutumlarında ve eylemlerinde hassaten de kurbanlıkların sunulmaması dair arka etap attı." ifadelerini kullandı.
İsrail'in umumi kendisine global sistemin, hususi kendisine da bölgenin zarfında bulunmuş yer aldığı halden yararlanma ederek kendine çıkar sağlamaya çalıştığını korumak için çaba sarfeden Serhan, "Şüphesiz ki, İsrail'in bu uygulamaları bitmeme ederse Ürdün'le ilişkileri bozulur ve ihtimal de Netanyahu devrinde yer aldığı kabilinden antipati yaşanabilir." dedi.
Serhan, hassaten Amerika peyda etmek kıl payı arsıulusal aktörlerin, alanda ortak arbede çıkmasını engel peyda etmek düşüncesince İsrail'e bası uygulamaya çalıştığını laflarına ekledi.