Tunus
Dünyada bir çok ülkenin, 2020 yılının evveli aylarında yayılmaya süregelen Kovid-19 salgını etkilerini hafifleterek ekonomisini canlandırmasına karşın Tunus, yılbaşından itibaren ortaya çıkan siyasal muvazenesizlik dolayısıyla 2021'de salgını hafifletecek adımları atma fırsatı bulamadı.
Bu gelişmeler gölgesinde 2021 senesinde amme borcunun üstün dereceli kurda yükselmesinin yanı esna bütçe açığının esbak yıla oldukça katlandığı Tunus'ta, avarelik ile şişkinlik artma gösterirken ekonomideki büyümede de inhitat yaşandı.
Ülkedeki siyasal istikrarsızlık, hükümetin toptan parasal piyasalara erişememesine ve büyüklük kaynaklarını harekete geçirememesine de etken oldu.
Ekonomik gelişme beklenin altında kaldı
Yılbaşından itibaren ülkenin şahitlik etmiş olduğu siyasal çekişmeler, ekonomideki gelişme beklentilerinin gerçekleşmesini de ağırbaşlı manada zorladı. Nitekim Tunus'ta gelişme rakamlarına bağlı tahminler yüzdelik 4'ten yüzdelik 2,6'ya düşürüldü.
Hatta gelişme ortak tarafa Tunus ekonomisinin, 2021 yılının evveli çeyreğinde sabık senenin bire ortak zamanına gereğince yüzdelik 1,7 oranında daraldığı halinde kayıtlara geçti. Ülke ekonomisi senenin ikinci çeyreğini yüzdelik 16,2 ve üçüncü çeyreğini de yüzdelik 0,3 gelişme oranlarıyla kapattı.
Tunuslu iktisat uzmanlarına gereğince ise yurt ekonomisinin, bulunan koşullarda 2021 yılını yüzdelik 2,6 büyümeyle kapatması bile ağır görülüyor.
Kamu borcu artmaya bitmeme ediyor
Aslında Tunus'un amme borcu, yatık önder Zeynel Abidin bin Ali'nin yönetimden düşmüş olduğu 14 Ocak 2011'den bu yana artmaya bitmeme ediyor. Nitekim 2009 yılına denli başka temiz yurtiçi hasılaya (GSYH) oldukça yüzdelik 43'ü geçmeyen amme borcu, 2020 senesinde yüzdelik 90'ı aştı.
Ülkenin parasal resmi verileri de amme borcunun üstün dereceli yükselişle 74,21 bilyon dinarı (25,5 bilyon dolar) aut borcu peyda etmek neredeyse 109,23 bilyon dinara (37,6 bilyon dolar) ulaşabileceğine ayraç ediyor.
Tunus'un amme borcu 2020 senesinde 61,29 bilyon dinarı (21,1 bilyon dolar) aut namus borcu peyda etmek neredeyse 93,04 bilyon dinar (32,08 bilyon dolar) adına kayıtlara geçmişti. Ülkenin 2019 yılındaki amme borcu ise 83,33 bilyon dinar (28,7 bilyon dolar) adına açıklanmıştı.
Tunus'ta 2021 yılının aslında bu yana yükselmeye bitmeme fail enflasyon, hanuman ayında 4,9 ile başladı ve teşrinievvel ayında yüzdelik 6,4'e denli çıktı. Temel istihlak ürünlerine müteveccih eder artışları ile stokçuluğa huzur meydana getirilen çağrılara karşın faziletkâr enflasyonun önüne geçilemiyor.
IMF ile danışmalar sekteye uğradı
Arap Baharı döneminden bu yana idame eden ve Kovid-19 salgınıyla beraberce henüz da büyüyen kazançlı krizlerden kurtulmaya etkin Tunus, 4 bilyon dolarlık dünkü güven düşüncesince Mayıs 2021'de Uluslararası Para Fonu (IMF) ile dünkü araştırma sürecine girdi.
Ancak danışmalar düşüncesince Tunus'ta siyasal istikrarın yanı esna topu topu siyasal güçler ile millî örgütlerin uzlaşısıyla yaşama geçirilecek birtakımı kazançlı reformlar isteniyor.
IMF ile müzakerelere, 25 Temmuz'da açıklayan Cumhurbaşkanı Kays Said'in kararlarının getirmiş olduğu siyasal kapalılık dolayısıyla açıklık verildikten sonradan bitim teşrin ayında baştan başlandı.
IMF'nin Tunus'a desteklerini sürdürdüğüne müteallik sonsuz tekrarlanan açıklamalara karşın Tunus ile IMF'nin ortak mutabakata vardığına bağlı arasında ortak icmal yok.
Bütçedeki açıkça iç borçlanmayla kapatılmaya çalışılıyor
Devletin dirimsel kaynaklarını akıllıcasına istimal anlamında sergilenen başarısızlık, Tunus hükümetinin hem kazançlı gelişme oranında bununla ortak bütçe açığındaki beklentilerini baştan gözden geçirmeye ahlaksız bıraktı.
Tunus'un 2021 parasal resmi verilerine gereğince hükümet, bütçe açığını 7,097 bilyon dinardan (2,44 bilyon dolar) 9,97 bilyon dinara (3,37 bilyon dolar) çıkardı.
Hükümet, şu anda bütçedeki bu açığı iç borçlanmayla kapatmaya çalışıyor.
Tunus'ta salname bütçenin yükünü zait en şişman etkenlerden birisi esenlik krizi olurken, 2020 yılındaki müstevli önlemleriyle kapanan gezim sahasının de gelirleri de ceninisakıt ölçüde seyretti. Dolayısıyla Tunus hükümeti, 19,6 bilyon dinar (6,75 bilyon dolar) borçla kaynaklarındaki açıkları metres gereksinimi duydu.
İşsizlik oranında da artma oldu
Kovid-19 salgınının yayılmış olduğu günden bu yana getirilen önlemler ve vatandaşa müteveccih karantina uygulamaları dolayısıyla Tunus'ta avarelik oranlarının rastgele sabık devir arttığı gözlendi. Geçen senenin evveli çeyreğinde yüzdelik 15,1 bulunan avarelik payı 2020'nin ikinci çeyreğinde yüzdelik 18'in üzerinde çıktı.
Tunus'taki avarelik rakamları, bu yıl dünyada salgının tesirini kaybetmesiyle canlanan ekonomiye karşın inhitat hesabına yükselmiş oldu. mesela 2021 yılının evveli çeyreğinde yüzdelik 17,8 bulunan avarelik oranı, ikinci çeyrekte yüzdelik 17,9 ve üçüncü çeyrekte de yüzdelik 18,4'e yükseldi.
Tunus'taki dünkü siyasal kriz
Tunus'u 20 yıldan derinliğine müddet sert yumrukla müdür Zeynel Abidin bin Ali iktidarının sonunu getiren Yasemin Devrimi'nin 11. senesinde yurt dünkü ortak siyasal akse yaşıyor.
Cumhurbaşkanı Kays Said, 25 Temmuz'da duyuru etmiş olduğu dehşet kararlarla parlamentonun çalışmalarını dondurdu ve saylav dokunulmazlıklarını kaldırdı.
Said, 22 Eylül’de dünkü kararnamelerle yetkilerini levent uzadıya icra organını ağız ağıza kendine bağladı.
Tunus Cumhurbaşkanı, sonuç adına devrimin yıl dönümüne biraz devir kaldığında açıklamış olduğu "siyasi krizden çıkışın defa haritası" ile ülkede 17 Aralık 2022'de er umumi seçime gidileceğini ve o vakte denli Meclisin gizli kalacağını duyurdu.
Cumhurbaşkanı'nın almış olduğu topu topu bu kararlar, ülkede ortak cins "istisnai durum" oluşmasına defa açtı.