Kudüs
Tunus'ta 17 Aralık 2010'da süregelen kitlesel el gösterileri ülkeyi 20 yıldan etraflıca müddet dik yumrukla başöğretmen Zeynel Abidin Bin Ali rejimini devirmekle kalmadı, kâffesi Arap coğrafyası düşüncesince görülmemiş müşterek sahife açtı.
Geçiş sürecinde yaşanmış bulunan kâffesi zorluklara karşın şahsi hak, özgürlükler ve demokratik alandaki kazanımlarını korumayı başaran Tunus, 2021'de sosyoekonomik hoşnutsuzluğun gölgesinde siyaseten düzlük talan müşterek çağa girdi.
Arap Baharı kapsamında el ayaklanmalarının pırtlak verdiği başka devletler ise iç savaş, henüz otoriteli yönetimler ve kazançlı sıkıntılarla çabalamak durumunda kaldı.
Monarşilerdeki durum
Ürdün ve Fas denli bölümsel temessül hakkı mevcut monarşiler bu süreçte icra ettikleri bağıntılı anayasal reformlarla gıcırtı dalgasını yatıştırırken, ilkin Suudi Arabistan iktisap buyurmak üzere, yer yağı zengini göz boncuğu erklik diyetleri vatandaşlarına toplumsal bolluk yardımlarının musluklarını açarak çevrilme dalgasının ülkelerine ulaşmasını engellemeye çalıştı.
Körfez'deki yer yağı zengini monarşiler, devrimlerin iktidara getirmiş bulunduğu veya eş gözetim hükûmeti ortağı icra ettiği İhvan yanlısı hareketleri, millî asayiş tehdidi bildirme etti ve huzur devrimler düşüncesince dip ve değerli müşterek efor içerisine girdi.
Libya, Suriye, Yemen
Devrim dalgası Libya, Suriye ve Yemen'e geldiğinde alanı muhasır gerginlik atmosferi yerini dinmeyen koku ve gözyaşına bıraktı. Üç ülkede çevrilme dalgası iç harbe evrilirken illet bulunduğu kuvvet ve insancasına kriz, yandaki devletlerin yanında dünyayı da içten etkiledi.
Arap Baharı isminde süreçte semt başkentlerindeki ayaklanmalar ve yönetimlerin devrilmesi art arda ve aşırı endamsız müddette yaşandı.
Son senelerde Arap devletlerinde 2011 yılındaki ayaklanmalara benzeri taleplerle gerçekleşen kitlesel gösteriler, bu ülkelerdeki hükümetlerin sonunu getirmiştir ve bundan dolayı Arap Baharı'nın "artçı gıcırtı dalgası" şekilde gösterildi.
Artçı gıcırtı dalgası Ürdün ve Sudan'a 2018; Cezayir, Irak ve Lübnan'a da 2019 senesinde ulaştı ve yönetimleri koltuklarından etti.
Tunus'ta süregelen ve nice semt ülkesine yayılan süreçle ait ehemmiyetli gelişmeler ise şöyle:
Tunus: 17 Aralık 2010
Tunus'ta Muhammed Buazizi adlı sanlı müşterek gencin, seyyah satıcılık icra ettiği otomobiline el konulması ve yetkililerce uğramış bulunduğu biçimsiz iş zımnında 17 Aralık 2010'da kendini yakmasının peşi esna Tunuslular, kitleler şeklinde sokağa döküldü.
Tunus'u 23 senedir dik yumrukla başöğretmen Bin Ali'nin 14 Ocak 2011'de andıran ailesini de yanına alarak ülkeden kaçmasıyla Arap Baharı'nda önceki çevrilme gerçekleşti.
Tunus, intikal sürecinde yaşamış bulunduğu sancılara karşın iktidarın seçimlerle ahir sahiplerine devredildiği müşterek düzene kavuştu. Arap Baharı'nın beşiği Tunus, asliye adalet ve özgürlükler yönünde halkına nice avantaj sunmasına karşın çevrilme kazançlı beklentilerin peşinde kaldı.
Tunus'taki akıbet seçimleri elde eden Cumhurbaşkanı Kays Said, ülkedeki siyasete huzur kitlesel protestoları esbabımucibe göstererek 25 Temmuz'da namına yılgı yetkiler tanımlayan Anayasa'nın 80. maddesini yaşama geçirdiğini duyurdu. Said, bu adımıyla mMclisin çalışmalarını askıya aldı, milletvekillerinin dokunulmazlıklarını kaldırdı ve kendisini de başsavcı şekilde atadı. Said, ilerleyici günlerde orduda, erdemli bürokraside, evcil yönetimlerde ve asayiş birimlerinde nice adı görevden alarak yerlerine yenilerini atadı.
Said, önceki andan itibaren bahis konusu adımı "sürecin rehabilitasyonu" şekilde tanımlarken, ülkedeki bazısı kesimler bunu "anayasal çarpış girişimi" şekilde nitelendirdi.
Cumhurbaşkanı Said akıbet şekilde 13 Aralık'ta icra ettiği açıklamayla, parlamentonun müşterek sene bağlı kalacağını, 17 Aralık 2022'de seçimlerin yapılacağını duyurdu. Said ayrıca, toy müşterek Anayasa ve seçme yasası hazırlanacağını, bunların da 25 Temmuz 2022'de referanduma götürüleceğini bildirdi.
Mısır: 25 Ocak 2011
Arap Baharı'nın ikinci durağı Mısır'da 25 Ocak 2011'de süregelen el hareketleri üç hafta denli endamsız müddette 30 salname Hüsnü Mübarek iktidarının sonunu getirdi.
Adı sağlam aşırı yolsuzluğa bulaşıcı Mübarek, 11 Şubat 2011'de rolü çoğaltmak durumunda kaldı.
Ancak iri umutlarla süregelen bu süreç, müşterek salname taharri memuru polis yönetimin peşi esna 3 Temmuz 2013'te ülkenin önceki seçme Cumhurbaşkanı Muhammed Mursi'ye meydana getirilen askeri darbeyle sonuçlandı.
Darbe sürecinde katledilen yüzlerce Mısırlının yanında aşırı sayıda durdurma ve ölüm cezası kararları alındı. Ordu, yöntem üstündeki tesirini artırarak muhaliflere huzur kısıtlayıcı müşterek kampanya yürüttü. Ekonomik şekilde derece derece fakirleşen Mısır, Arap Baharı periyodunun peşi esna yıldırı eylemlerine de oyunluk oldu.
Yemen: 27 Ocak 2011
Yemen'i 1978'den itibaren başöğretmen Ali Abdullah Salih'e huzur 27 Ocak 2011'de süregelen el ayaklanması, Salih'in görevden çekilerek adına yardımcısı Abdurabbu Mansur Hadi'nin geçmesi ve peşi esna Hadi'nin 21 Şubat 2012'de müşterek tane sözlü şekilde girmiş bulunduğu seçimlerde ülkenin toy Cumhurbaşkanı seçilmesiyle sonuçlandı.
Ancak bu tam asayiş boşluğu zımnında El Kaide denli yıldırı örgütleri ülkede faaliyetleri düşüncesince meydan buldu. Yönetim boşluğundan faydalanan Husiler de hükûmet merkezi Sana'ya ilerleyerek hükümete çarpış yaptı.
Suudi Arabistan'ın başını çekmiş bulunduğu askeri koalisyonun 26 Mart 2015'te Yemen'e askeri dahil sonucu ise ülkedeki iç harp düşüncesince ilenç noktası oldu.
Ülkede ak pak su, besin ve esenlik denli asliye hizmetlerin eksikliğinin sefer açmış bulunduğu kolera, aşırı sayıda Yemenlinin dünyasına para oldu. Salgın hastalıklar, yerinden edilmiş milyonlarca insanoğlunun yaşamını yıldırma etmeye bitmeme ediyor.
Yemen'de kıtlık ve emraz zımnında yaşanmış bulunan dram, Birleşmiş Milletler çeşidinden "dünyanın en iri insancasına felaketi" şekilde gösteriliyor.
Bahreyn: 14 Şubat 2011
Körfez devletleri ortada halkın çoğunluğu Şii bulunan fakat Sünni müşterek monarşiyle yönetilen Bahreyn'e 14 Şubat 2011'de vasıl dalavere karşıtı ayaklanmalar, hükümetin kaba müdahalesiyle karşılaştı.
Protestoculara müteveccih alevlenmiş müdahaleler kararında ölü, çorlu sayısı ile tutuklamalar artarken gösterilere katılma da fazlalaştı. Yönetim, gösterileri bastıramayınca Körfez İşbirliği Konseyi (KİK) 14 Mart 2011'de Bahreyn'deki gösterilere eş askeri güçle dahil sonucu aldı.
Suudi Arabistan'ın öncülüğündeki askeri dahil böylecene gösteriler bastırılırken bu gidişat gelişimleri yakından izleyen İran'ın tepkisine illet oldu.
Bahreyn Kralı Hamed bin İsa Al Halife, Mayıs 2012'de almış bulunduğu kararlarla Anayasa'da değişikler yaparak talepleri karşılamaya çalıştı. Ancak Bahreyn yönetiminin ülkedeki karşın gruplara huzur baskısı bitmeme ediyor.
Libya: 17 Şubat 2011
Libya'da 42 sene süresince iktidarını koruyucu Muammer Kaddafi'ye huzur başlatılan gösterilere, yönetimin yanıtı kaba oldu. Gösterilerin 17 Şubat 2011'de silahlı mücadeleye ve sonra iç harbe evrilmesinin peşi esna 19 Mart 2011'de Fransa'nın başkenti Paris'te planlı toplantıyla "uluslararası müdahalenin" yolu açıldı.
Arap Baharı isminde sürecin hafızalarda iz bırakan en ehemmiyetli sahnelerinden bir tanesi de Kaddafi'nin 20 Ekim 2011'de Sirte'de öldürüldüğünü yayınlayan sahneler oldu.
Ülkedeki düzlük talan gidişat 7 Temmuz 2012'deki seçimlerle müşterek süreliğine aşılsa da ülkenin doğusundaki evlilik dışı silahlı güçlerin önderi Halife Hafter, dalavere boşluğundan bilistifade arama etmiş bulunduğu sektörü genişletmeye çalıştı.
Ülkedeki istikrarsızlığa hal düşüncesince başlatılan nice arsıulusal politik teşebbüs ve diyalog çabasının altını oyan Hafter, ülke dışından almış bulunduğu askeri, politik ve finansal destekle toplamış bulunduğu milislere Nisan 2019'da başkenti ele nakil buyuru vermesiyle yer yağı zengini ülkesini baştan kuvvet sarmalına sürükledi.
Libya'nın BM nezdindeki yasal hükümeti, Türkiye ile Kasım 2019'da çokluk mezuniyet alanlarının sınırlandırılması, askeri ve asayiş teşrikimesai uzlaşma muhtıraları imzaladı.
Türkiye'nin de yardımı ile Libya hükümeti, 2020'nin önceki yarısında, Hafter ve arsıulusal destekçilerini ülkenin batısından çıkarmayı başardı ve çatışmalara balans getirdi. Ülkedeki krizin yöntem eliyle çözülmesi düşüncesince diyalog çabaları Başbakan Abdulhamid Dibeybe liderliğinde müşterek hükümetin kurulmasıyla sonuçlandı.
Uluslararası aktörlerin de baskısıyla Libya, andıran vakitte cumhurbaşkanlığı seçimlerine derece derece ülkede silahtansa siyasetin aktifleştirileceği sürecin baştan başlatmak düşüncesince çalışıyor.
Suriye: 15 Mart 2011
Suriye'nin Dera şehrinde 15 Mart 2011'de süregelen barışçıl protestolar ahir süreçte Beşşar Esed diyetinin hunriz müdahalesiyle yerini senelerdir devam eden iç harbe bıraktı.
İç muharebede şu anne derece iri çoğunluğu perhiz ve diyete dayanaklık buyurmak sağlayan güçler çeşidinden planlı saldırılarda iktisap buyurmak neredeyse yüzbinlerce taharri memuru polis katledilirken, milyonlarca Suriyeli yerinden edilerek mülteci niteliğine düştü.
Uluslararası güçlerin askeri hesaplaşma sektörü haline mevrut Suriye'de çatışmalar bitmeme ediyor. Suriye'de sonuçlanamayan savaş, semt ve yandaki devletler düşüncesince de dengesizlik unsuru şekilde öne çıkıyor.
