İstanbul
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Arap ülkelerinin, 6 Ekim 1973'te süregelen Arap-İsrail mücadelesi (Yom Kippur) esnasında Tel Aviv'e dayanak noktası sağlayan Amerika ve birtakım Avrupa ülkelerine dirlik uyguladığı petrol ambargosunun şişman hesaplı tesirleri 48 senedir ağız dalaşı konusu.
Mısır'ın 6 Ekim 1973'te İsrail'e icra ettiği hamleyle fitili ateşlenen Yom Kippur Savaşı, İsrail'in 1967 senesinde yırtık sağlayan "6 Gün Savaşı"nda karışma etmiş bulunduğu topraklardan çekilmeyi bildirme etmemesi üzerinde başladı.
Suriye ve Mısır'ın önderlik etmiş bulunduğu Arap ülkeleri, İsrail'i, 1967'de karışma etmiş bulunduğu Mısır'ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı bulunan Golan Tepeleri'nden boşaltmak istedi.
İsrail ise 1967 daha sonra Arap saldırıları üzerinde güvende bulunduğunu hissediyor, bu yüzden sulh düşüncesince karışma etmiş bulunduğu toprakları art vermeye lüzum görmüyordu.
Ambargoya revan süreç
Yom Kippur Savaşı hazırlıkları kapsamında zamanın Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın, Riyad’da ortak araya geldiği ve yaklaşmakta bulunan silahlı mücadelede Arapların petrolü ortak tabanca kendisine kullanmalarına değgin değişmeyen aldıkları kanıt ediliyor.
Savaşın başlamasından sonradan Suriye ve Mısır'a dirlik ağır hale sakıt İsrail'e iane buyurmak talip ABD, 12 Ekim'de İsrail'e iklim eliyle askeri gereç ve tabanca katkısı düşüncesince Nickel Grass Operasyonu'nu başlattı.
OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üyeleri, Kuveyt’te toplanarak Filistin halkının kanuncu hakları garanti dibine alınıncaya derece ve İsrail 1967 senesinde karışma etmiş bulunduğu topraklardan art çekilinceye derece petrol ambargosunu temdit sonucu aldı.
OAPEC üyeleri, herhangi ortak ay petrol üretiminin yüzdelik 5 azaltılmasını öngören ambargoyu 15 Ekim 1973'te duyurdu.
Libya'nın, ABD’ye revan eksiksiz petrol sevkiyatına ambargo uygulayacağını açıklamasıyla ilkin Suudi Arabistan peşi sıra öteki OPEC üyeleri de ambargoya dayanak noktası vereceklerini bildirdi. Irak, Bahreyn ve Umman ise bahis konusu petrol ambargosuna katılmadı.
ABD ile süregelen ambargo hassaten Hollanda hassaten peyda buyurmak neredeyse Batı Avrupa devletleri ve Japonya'ya derece genişletildi.
Petrol boykotunun açıklayan amacı; ABD'ye Orta Doğu'da kararlı ortak siyaset benimsemesi düşüncesince edisyon yapmak, arsıulusal camiası Birleşmiş Milletlerin (BM) 242 mahdut kararını infaz ihtiyacına inandırma etmeye idman ve İsrail'i 1967 önceleri sınırlara çekilmeye zorlamaktı.
Ancak ayrımsız sürede Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap devletleri bu ambargo ile Arap kamuoyuna Filistin davası düşüncesince harekete geçebilecekleri mesajını ita fırsatı yakaladı.
Bununla bu arada OPEC üyesi ülkeler, üretimi kısaca ve petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya değişmeyen verdi.
Ambargonun başlamasından itibaren aşamalı kendisine üretimin azaltılması, ara ayına gelindiğinde ekime gereğince yüzdelik 25'lik ortak kesintiye ulaştı.
Ambargonun yansımaları
Uygulanan ambargonun çelimsiz vadede canlı tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının kısaca yüzdelik 400 artarak çoğalması petrol ihraç fail devletlerin ekonomilerini şişman miktarda etkiledi ve bu sürede petrol gelirleri istikamet değiştirerek Orta Doğu ülkelerine akla yatkın akmaya başladı.
OPEC'in ambargosu ve paha yükseltmesi nedeniyle Amerika hassaten peyda buyurmak neredeyse sanayileşmiş devletlerin ehven petrole gereğince yapılandırılmış bulunan istihsal sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar görüldü.
Petrol fiyatlarındaki artım maliyetlere yansırken, bu gidişat enflasyonun hızlanmasına kere açtı. Batı'daki nice ülkede petrol kıtlığı ve istasyonların uğrunda etraflıca taşıt kuyrukları oluştu.
Bununla baş başa ABD'de şişman oylumlu makine üreten endüstri devleri üretimde duraklamaya giderken, henüz önemsiz oylumlu motorlu arabalar üreten Japon firmaları toptan piyasada lakırtı sahibi oldu.
ABD'nin İsrail'e desteği üzerinde süregelen ambargo, NATO içre çatlaklar oluştururken bu gidişat hem Avrupa devletleri hem Japonya'nın ABD'nin Orta Doğu politikasından kaçmak istemesi sonucunu doğurdu.
ABD'de petrol tüketimini indirmek düşüncesince 1974 senesinde otoyollarda himmet limiti kendisine saatte 90 kilometre belirlendi. Ocak 1974'ten Şubat 1975'e derece gündüz ışığından henüz çok faydalanmak düşüncesince muhtelif çalışmalar başlatıldı.
Şirketler petrol anımsamak düşüncesince acemi olanaklar aramaya başlarken, Avrupa'da kömür ve çekirdeksel reaktörlerden erke almak düşüncesince incelemelerin yolu açıldı.
ABD’de 1973- 1974 arasındaki petrol fiyatlarındaki artışla baş başa New York borsası kısaca 100 bilyon dolar bedel kaybetti.
Ambargonun sonuçları
OPEC ülkelerinin ecnebi şirketlere dirlik zat petrolleri üstündeki ulusal payları artarken, Suudi Arabistan'ın Aramco firması kamulaştırıldı ve bu süreçten ortak petrol devi kendisine çıktı.
Öte taraftan Batı ülkelerinin Arap-İsrail çatışması mevzusundaki politikalarını değiştirmemeleri nedeniyle ambargonun hedefine birlik kendisine ulaşamadığı da belirtiliyor.
Bununla baş başa petrol ambargosu Batı'da seçenek erke araştırmaları, erke tasarrufu ve enflasyonla mücadelede henüz disiplin mülk politikası uygulanmasına kere açarken, ortaya çıkan petrol krizi Japon ekonomisinin petrol sürekli sanayiden, elektronik endüstrisine yönelmesine ulama sundu.
OPEC ülkeleri, hayattaki petrole bağımlılığa istinaden attığı hamle sonucunda, petrol fiyatlarına gereğince karlı bir hale mevrut seçenek erke kaynaklarının kullanımının arttığının ve bağımlılığın nispetle azaldığının farkına vardı.
Nükleer erke ve tabii gazdan çarpıcılık üretimi ile bu arada ev ısınmasında safi kavara kullanımı, arabalar düşüncesince seçenek erke kaynakları petrol fiyatlarının azalmasına etken olurken bu gidişat petrol üreten devletleri petrole ilişkin ekonomilerini çeşitlendirme arayışlarına da atıf etti.
Ambargonun mimarı: Ahmed Zeki Yemani
"Arap petrolünün bayrak ismi" ve "petrol döneminin temsilcisi" kendisine tanıdık Suudi Arabistan emektar Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yemani 24 Şubatta 90 yaşlarında Londra'da yaşamını kaybetti.
OPEC ambargosunun baş yapıcılarından bulunan Yemani arsıulusal arenada, Batı'ya petrol ambargosu uygulayıcı icra vekili kendisine tanındı.
Yemani, Mekke'de 1930'da dünyaya geldi. 1952'de Mısır'daki Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesinden izinli oldu. Ardından ABD'de New York Üniversitesi ve Harvard Üniversitesi'nde erdemli lisans eğitimini tamamladı.
Suudi ailesinden sıfır Yemen asıllı Yemani, Suudi Arabistan Petrol Bakanlığı vazifesini 1962-1986 yılları ortada kısaca 25 sene yürüttü.
1973 petrol krizi hassaten peyda buyurmak neredeyse Orta Doğu benzeyen tarihindeki nice hadisenin tanığı bulunan Yemani, ülkeyi 1973 petrol krizinden çıkarmış ve OPEC'in ilkin Genel Sekreteri olmuştu. Yemani, OPEC'in geliştirilmesinin en ehemmiyetli isimlerinden bir tanesi kendisine biliniyor.
Suudi Arabistan'ın OPEC'in kuruluşundan itibaren canlı ortak üyesi olmasını sağlayıcı Yemani, henüz ilkin Batılı devletlerin bilge bulunduğu pazarda tutarları belirlemeye süregelen OPEC'te ehemmiyetli roller üstlendi.
Yemani'nin Batı'ya uyguladığı ambargo, ABD'de süt fiyatlarını yüzdelik 40 artırmış ve ülkede süt kıtlığına kere açmıştı. Petrol fiyatlarıysa evren genelinde 4 katına çıkmak ve bu sayede Körfez devletleri zenginleşmeye başlamıştı.
1975'te OPEC toplantısından kaçırılanlar arasındaydı
Yemani, 1975'te Kral Faysal suikasta uğramış bulunduğu mükemmel yanındaydı. Aynı yıl, OPEC bakanlarının Viyana'daki OPEC Merkezinde düzenlemiş bulunduğu ortak güruh sırasında, "Çakal Carlos" kendisine da tanıdık Venezuelalı Ilich Ramirez Sanchez liderliğindeki ortak ekip yıldırıcı kabilinden tutu alınanlar arasındaydı.
1973 petrol krizinden sonradan zaman Suudi Arabistan'ın ulusal petrol firması "Aramco" kendisine tanıdık Suudi Arabistan ulusal petrol şirketinin kamulaştırılma çalışmalarını denetleyen Yemani, Ekim 1986'da Suudi Arabistan Kralı Fahd kabilinden görevden alınmıştı.
