İstanbul
Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) üyesi Arap ülkelerinin, 6 Ekim 1973'te süregelen Arap-İsrail mücadelesi (Yom Kippur) esnasında Tel Aviv'e dayanak sağlayan Amerika ve kimi Avrupa ülkelerine dirlik uyguladığı petrol ambargosunun iri iktisadi tesirleri 48 senedir ağız dalaşı konusu.
Mısır'ın 6 Ekim 1973'te İsrail'e meydana getirdiği hamleyle fitili ateşlenen Yom Kippur Savaşı, İsrail'in 1967 senesinde pırtlak sağlayan "6 Gün Savaşı"nda engelleme etmiş bulunduğu topraklardan çekilmeyi benimseme etmemesi üstünde başladı.
Suriye ve Mısır'ın önderlik etmiş bulunduğu Arap ülkeleri, İsrail'i, 1967'de engelleme etmiş bulunduğu Mısır'ın Sina Yarımadası ve Suriye toprağı bulunan Golan Tepeleri'nden boşaltmak istedi.
İsrail ise 1967 hemen sonra Arap saldırıları ilişkin güvende bulunduğunu hissediyor, bu yüzden sulh düşüncesince engelleme etmiş bulunduğu toprakları arka vermeye lazım görmüyordu.
Ambargoya revan süreç
Yom Kippur Savaşı hazırlıkları kapsamında zamanın Suudi Arabistan Kralı Faysal bin Abdulaziz ile Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat'ın, Riyad’da müşterek araya geldiği ve yaklaşmakta bulunan silahlı mücadelede Arapların petrolü müşterek tabanca namına kullanmalarına müteallik değişmeyen aldıkları tez ediliyor.
Savaşın başlamasından sonraları Suriye ve Mısır'a dirlik ağır vaziyete sakıt İsrail'e iane geçirmek talip ABD, 12 Ekim'de İsrail'e iklim eliyle askeri materyal ve tabanca katkısı düşüncesince Nickel Grass Operasyonu'nu başlattı.
OPEC üyesi Arap ülkeleriyle Mısır ve Suriye’den oluşan Petrol İhraç Eden Arap Ülkeleri Örgütü (OAPEC) üyeleri, Kuveyt’te toplanarak Filistin halkının yasalı hakları garanti dibine alınıncaya derece ve İsrail 1967 senesinde engelleme etmiş bulunduğu topraklardan arka çekilinceye derece petrol ambargosunu temdit sonucu aldı.
OAPEC üyeleri, herhangi müşterek ay petrol üretiminin yüzdelik 5 azaltılmasını öngören ambargoyu 15 Ekim 1973'te duyurdu.
Libya'nın, ABD’ye revan dört başı mamur petrol sevkiyatına ambargo uygulayacağını açıklamasıyla evvela Suudi Arabistan arkası sıra başka OPEC üyeleri de ambargoya dayanak vereceklerini bildirdi. Irak, Bahreyn ve Umman ise bahis konusu petrol ambargosuna katılmadı.
ABD ile süregelen ambargo hassaten Hollanda hassaten edinmek kıl payı Batı Avrupa devletleri ve Japonya'ya derece genişletildi.
Petrol boykotunun açıklayan amacı; ABD'ye Orta Doğu'da kararlı müşterek yöntem benimsemesi düşüncesince bası yapmak, arsıulusal topluluğu Birleşmiş Milletlerin (BM) 242 mahdut kararını infaz ihtiyacına inandırma etmeye idman ve İsrail'i 1967 evveliyat sınırlara çekilmeye zorlamaktı.
Ancak ayrımsız sürede Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap devletleri bu ambargo ile Arap kamuoyuna Filistin davası düşüncesince harekete geçebilecekleri mesajını ödeme fırsatı yakaladı.
Bununla bu arada OPEC üyesi ülkeler, üretimi kısaca ve petrol fiyatlarını yükselterek ülkelerine giren kaynakları artırmaya değişmeyen verdi.
Ambargonun başlamasından itibaren aşamalı namına üretimin azaltılması, açıklık ayına gelindiğinde ekime uyarınca yüzdelik 25'lik müşterek kesintiye ulaştı.
Ambargonun yansımaları
Uygulanan ambargonun çelimsiz vadede sansasyonel tesirleri oldu. Petrol fiyatlarının kestirmece yüzdelik 400 artarak çoğalması petrol ihraç fail devletlerin ekonomilerini iri miktarda etkiledi ve bu sürede petrol gelirleri istikamet değiştirerek Orta Doğu ülkelerine akıllıcasına akmaya başladı.
OPEC'in ambargosu ve bedel yükseltmesi hasebiyle Amerika hassaten edinmek kıl payı sanayileşmiş devletlerin ehven petrole uyarınca yapılandırılmış bulunan istihsal sistemlerinde zorlanmalar ve daralmalar görüldü.
Petrol fiyatlarındaki artım maliyetlere yansırken, bu gestalt enflasyonun hızlanmasına sefer açtı. Batı'daki nice ülkede petrol kıtlığı ve istasyonların uğrunda etraflıca taşıt kuyrukları oluştu.
Bununla baş başa ABD'de iri oylumlu araba üreten uran devleri üretimde duraklamaya giderken, henüz önemsiz oylumlu motorlu arabalar üreten Japon firmaları global piyasada yalan sahibi oldu.
ABD'nin İsrail'e desteği üstünde süregelen ambargo, NATO içre çatlaklar oluştururken bu gestalt hem Avrupa devletleri hem Japonya'nın ABD'nin Orta Doğu politikasından kaçmak istemesi sonucunu doğurdu.
ABD'de petrol tüketimini indirmek düşüncesince 1974 senesinde otoyollarda gayret limiti namına saatte 90 kilometre belirlendi. Ocak 1974'ten Şubat 1975'e derece gündüz ışığından henüz aşkın faydalanmak düşüncesince ayrışık icraat başlatıldı.
Şirketler petrol anımsamak düşüncesince acemi olanaklar aramaya başlarken, Avrupa'da kömür ve çekirdeksel reaktörlerden erke kesbetmek düşüncesince incelemelerin yolu açıldı.
ABD’de 1973- 1974 arasındaki petrol fiyatlarındaki artışla baş başa New York borsası kestirmece 100 bilyon dolar bedel kaybetti.
Ambargonun sonuçları
OPEC ülkelerinin ecnebi şirketlere dirlik zat petrolleri üstündeki ulusal payları artarken, Suudi Arabistan'ın Aramco firması kamulaştırıldı ve bu süreçten müşterek petrol devi namına çıktı.
Öte taraftan Batı ülkelerinin Arap-İsrail çatışması mevzusundaki politikalarını değiştirmemeleri hasebiyle ambargonun hedefine kusursuz namına ulaşamadığı da belirtiliyor.
Bununla baş başa petrol ambargosu Batı'da seçenek erke araştırmaları, erke tasarrufu ve enflasyonla mücadelede henüz hummalı düzen servet politikası uygulanmasına sefer açarken, ortaya çıkan petrol krizi Japon ekonomisinin petrol kesiksiz sanayiden, elektronik piyasasına yönelmesine medet sundu.
OPEC ülkeleri, hayattaki petrole bağımlılığa istinaden attığı etap sonucunda, petrol fiyatlarına uyarınca karlı bir hale mevrut seçenek erke kaynaklarının kullanımının arttığının ve bağımlılığın oldukça azaldığının farkına vardı.
Nükleer erke ve natürel gazdan yalıtım üretimi ile bu arada ikametgâh ısınmasında katıksız kavara kullanımı, arabalar düşüncesince seçenek erke kaynakları petrol fiyatlarının azalmasına etmen olurken bu gestalt petrol üreten devletleri petrole ilişkin ekonomilerini çeşitlendirme arayışlarına da irsal etti.
Ambargonun mimarı: Ahmed Zeki Yemani
"Arap petrolünün bayrak ismi" ve "petrol döneminin temsilcisi" namına bildik Suudi Arabistan emektar Petrol Bakanı Ahmed Zeki Yemani 24 Şubatta 90 yaşlarında Londra'da yaşamını kaybetti.
OPEC ambargosunun baş yapıcılarından bulunan Yemani arsıulusal arenada, Batı'ya petrol ambargosu uygulayıcı icra vekili namına tanındı.
Yemani, Mekke'de 1930'da dünyaya geldi. 1952'de Mısır'daki Kahire Üniversitesi Hukuk Fakültesinden yetkilendirilmiş oldu. Ardından ABD'de New York Üniversitesi ve Harvard Üniversitesi'nde efdal lisans eğitimini tamamladı.
Suudi ailesinden sıfır Yemen asıllı Yemani, Suudi Arabistan Petrol Bakanlığı vazifesini 1962-1986 yılları ortada kestirmece 25 sene yürüttü.
1973 petrol krizi hassaten edinmek kıl payı Orta Doğu andıran tarihindeki nice hadisenin tanığı bulunan Yemani, ülkeyi 1973 petrol krizinden çıkarmış ve OPEC'in önceki Genel Sekreteri olmuştu. Yemani, OPEC'in geliştirilmesinin en ehemmiyetli isimlerinden bir tanesi namına biliniyor.
Suudi Arabistan'ın OPEC'in kuruluşundan itibaren canlı müşterek üyesi olmasını sağlayıcı Yemani, henüz evvela Batılı devletlerin bilgili bulunduğu pazarda tutarları belirlemeye süregelen OPEC'te ehemmiyetli roller üstlendi.
Yemani'nin Batı'ya uyguladığı ambargo, ABD'de süt fiyatlarını yüzdelik 40 artırmış ve ülkede süt kıtlığına sefer açmıştı. Petrol fiyatlarıysa evren genelinde 4 katına çıkmak ve bu sayede Körfez devletleri zenginleşmeye başlamıştı.
1975'te OPEC toplantısından kaçırılanlar arasındaydı
Yemani, 1975'te Kral Faysal suikasta uğramış bulunduğu kâmil yanındaydı. Aynı yıl, OPEC bakanlarının Viyana'daki OPEC Merkezinde düzenlemiş bulunduğu müşterek derinti sırasında, "Çakal Carlos" namına da bildik Venezuelalı Ilich Ramirez Sanchez liderliğindeki müşterek takım yıldırıcı kabilinden tutu alınanlar arasındaydı.
1973 petrol krizinden sonraları dakika Suudi Arabistan'ın ulusal petrol firması "Aramco" namına bildik Suudi Arabistan ulusal petrol şirketinin kamulaştırılma çalışmalarını denetleyen Yemani, Ekim 1986'da Suudi Arabistan Kralı Fahd kabilinden görevden alınmıştı.
