Bosnia and Herzegovina
Müslüman Boşnakların ülkedeki öbür halklarla denktaş sayılması düşüncesince geçmiş gencelme yıllarından itibaren harp fail Aliya İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek'i aralarında pazarlık etmek neredeyse 1990'larda başlatmış yer aldığı saldırılarda da ülkesinin bağımsızlığını korumayı başardı.
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin ilkokul çocuğundan bir tanesi yerine 8 Ağustos 1925'te Bosanski Samac şehrinde doğdu. 3 yaşlarındayken ailesiyle Saraybosna'ya taşınan ve eğitimini burada bütünler İzetbegoviç, hâlâ geçmiş gencelme dönemlerinde Müslüman nüfusa müteveccih ayrımcılığa gönül rahatlığı çıkan esame ortada arazi aldı.
İkinci Dünya Savaşı bitmeme ederken Hırvatistan'daki faşist Ustaşa diyeti Bosna Hersek'i ekleme ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti'ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar "Hırvat" duyuru edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar şişman zulümlere verilen kaldı. Müslüman Boşnaklar ile diyetle bire birlikte fikirde sıfır Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Diğer yandan, "ırkçı" Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de çalışan yer aldığı alanlarda Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin anne hedefi, Sırp sıfır kâffesi milletleri bu coğrafyadan ağız ağıza temizlemekti.
Aliya İzetbegoviç, emektar Yugoslavya Krallığı döneminde, anne gayesi ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal mevzularda bilinçlendirmek bulunan "Genç Müslümanlar" adlı oluşumun öne çıkan adları ortada arazi aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki öbür budunsal ve dini gruplarla denktaş hukuk elde etmesini amaçladığı gibi, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman evlerinin ve camilerin baştan yapımı düşüncesince çalışıyordu.
İlk hapishane cezasını 21 yaşlarında aldı
İkinci Dünya Savaşı'nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal mevzularda Müslüman Boşnakların problemlerine hal olmadı. Aralarında Aliya İzetbegoviç'in de bulunmuş yer aldığı "Genç Müslümanlar" oluşumunun birtakımı üyeleri, "din bilincinin uyandırılması" yönündeki faaliyetleri dolayısıyla 1946'da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl hapishane cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonraları Ziraat Fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonraları ise Hukuk Fakültesine geçip buradan izinli oldu.
Halida ile 1949'da dünyaevine giren İzetbegoviç'in Leyla, Sabina ve Bakir adlarında üç evladı oldu.
Marksist-Leninist görüşlere erbap Josip Broz Tito liderliğindeki emektar Yugoslavya zamanında de insanoğlu hakları mücadelesini sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" kabilinden sütun ve mecmualarda kimliğini yayma etmeden yazılar yazdı. İzetbegoviç yazılarını, evlatlarının başlangıç harflerinden oluşan "LSB" mahlası ile yayımladı.
İslam dünyasının içre bulunmuş yer aldığı durumla yakından ilgilenen Aliya İzetbegoviç, 1960'larda yazmaya başladığı "İslam Deklarasyonu" adlı eserini 1970'te yayımladı.
"Saraybosna Süreci" ve ikinci hapishane dönemi
Tito'nun 1980'de vefat etmesiyle Yugoslavya'da aşkın milliyetsever söylemler baştan ortaya çıktı. O zamanlarda ukubet kanununa "ifade suçu" da eklendi. Aliya İzetbegoviç, yazdığı "Doğu ve Batı Arasında İslam" adlı yapıtı yayımlanmadan doğrudan önce, 1983 senesinde beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
"Saraybosna Süreci" yerine bilinen zamanı sorun başladı. Aliya İzetbegoviç ve öbür Müslüman aydınlar, anlatım suçundan ve düzenleme teşkilat kurarak hasmane faaliyette bulunmaktan kabahatli bulundu. İzetbegoviç'in mahkumiyet kararı, "İslam Deklarasyonu" adlı kitabındaki ifadelerine dayandırıldı. İzetbegoviç, 14 yıl hapse mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği devirde de yazmayı sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Özgürlüğe Kaçışım - Zindandan Notlar: 1983-1988" adlı eserini burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988'de afla başıboş kaldı.
Demokratik Eylem Partisinin geçmiş umumi başkanı seçildi
Aliya İzetbegoviç, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en şişman Boşnak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) geçmiş umumi başkanı seçildi. SDA, geçmiş aşkın partili seçimde Bosna Hersek'te en aşkın oyu alırken, Aliya İzetbegoviç de emektar Yugoslavya'daki 6 toplumcu cumhuriyetten bir tanesi bulunan Bosna Hersek'in başkanı oldu.
Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna'daki savaş
Yugoslavya, 1990'ların başlangıcında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991'de Slovenya'da çatışmaları kışkırtılmış ederken, çelimsiz birlikte devir sonraları Hırvatistan'da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya'nın infisah sürecine girmesiyle Bosna Hersek'te de istiklal meselesi gündeme geldi. Daha sonraları Bosna'daki muharebede işlediği suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek bulunan Sırp politikacı Radovan Karadzic, istiklal fikrine gönül rahatlığı çıkarken harp olması şeklinde ülkedeki Müslümanların bulunmayan olacağını savundu.
Tarihi "bağımsızlık" referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992'de yapıldı. Bosnalı Sırpların şişman çoğunluğunun boykot etmiş yer aldığı referanduma katılanların yüzdelik 99,7'si erkin Bosna Hersek düşüncesince "evet" dedi.
Referandumun arkası esna JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp gruplar, Bosna Hersek'in değişik şehirlerinde saldırılar başlattı. Aliya İzetbegoviç, kâffesi Bosnalıları bu saldırılara gönül rahatlığı koymaya çağırdı, istiklal yanlıları onun liderliğinde acı birlikte harp verdi.
Sırp paramiliter gruplar, eş ve dallar müdahale sivillere müteveccih şişman katliamlar yaptı. İnsanlar evlerinden sürüldü, hanımlara hücum edildi, İslam'a ve Müslümanlara müteallik ne var ise bulunmayan edildi, kaydetme kamplarında sivillere beyin almaz işkenceler yapıldı.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara gönül rahatlığı savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla acı birlikte harp verdi.
Sırp güçleri kabilinden 3,5 yıl abluka altında tutulan başşehir Saraybosna'nın beraberinde Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça kabilinden nice kentte şişman katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Bağımsız Bosna Hersek'in geçmiş Cumhurbaşkanı oldu
Dayton Barış Anlaşması ile 1995'te sona aziz savaşın kayıpları aşkın ağırbaşlı oldu. 200 bine benzeyen eş yaşamını kaybederken, 1 milyondan ilavesi evini ayrılma buyurmak durumunda kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek dü entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi'ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
Aliya İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye kompleks birlikte siyasal bina getiren Dayton'a ilişkin, "Bu adaletli birlikte sulh değil fakat savaşın sürmesinden hâlâ iyidir." ifadesini kullandı.
İzetbegoviç "bağımsız" Bosna Hersek'in geçmiş Cumhurbaşkanı ve hâlâ sonraları dünkü siyasal yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin geçmiş başkanı oldu.
19 Ekim 2003'te ölüm etti
Sağlık sorunları dolayısıyla 2000'de Devlet Başkanlığı Konseyindeki görevinden istifa fail İzetbegoviç, partisinin 2001'deki kongresinde de umumi başkanlığa sözlü olamayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına arsıulusal arenada tanınan, erkin ve hâkim birlikte mutluluk bırakan Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003'te başşehir Saraybosna'da yaşamını kaybetti.
Vefatından ilkin Aliya İzetbegoviç'in sonuç görüştüğü mutluluk adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine değişik ülkelerden 150 binden birlikte tomar bireyin katılmış yer aldığı Boşnak lider, vefatından ilkin "şehitlerin ortada mütevazi birlikte mezara defnedilmek istediğini" vasiyetname etmesi üstünde Saraybosna'daki Kovaçi Şehitliği'ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de maruf Aliya İzetbegoviç, peşinde "Doğu ve Batı Arasında İslam", "İslam Deklarasyonu", "Özgürlüğe Kaçışım", "Tarihe Tanıklığım" ve "Köle Olmayacağız" kabilinden asar bıraktı.
