Bosnia and Herzegovina
Müslüman Boşnakların ülkedeki gayrı halklarla denk sayılması düşüncesince çaylaklık yıllarından itibaren harp fail Aliya İzetbegoviç, Sırp ve Hırvatların Bosna Hersek'i aralarında pazarlık etmek şartıyla 1990'larda başlatmış yer aldığı saldırılarda da ülkesinin bağımsızlığını korumayı başardı.
Aliya İzetbegoviç, Mustafa ve Hiba çiftinin ilkokul çocuğundan birisi yerine 8 Ağustos 1925'te Bosanski Samac şehrinde doğdu. 3 yaşlarındayken ailesiyle Saraybosna'ya taşınan ve eğitimini burada bütünleyen İzetbegoviç, henüz çaylaklık dönemlerinde Müslüman nüfusa müteveccih ayrımcılığa erinç çıkan adlar ortada toprak aldı.
İkinci Dünya Savaşı bitmeme ederken Hırvatistan'daki faşist Ustaşa diyeti Bosna Hersek'i ilave ederek burada Bağımsız Hırvatistan Devleti'ni (NDH) kurdu. Ülkedeki Müslümanlar "Hırvat" duyuru edilirken, Yahudi, Sırp ve Romanlar iri zulümlere verilen kaldı. Müslüman Boşnaklar ile diyetle ayrımsız fikirde sıfır Hırvatlar da bu zulümden nasibini aldı. Diğer yandan, "ırkçı" Sırpların oluşturduğu Çetnik hareketi de çalışan yer aldığı alanlarda Müslümanları katletmeye başladı. Çetniklerin anne hedefi, Sırp sıfır topu topu milletleri bu coğrafyadan ağız ağıza temizlemekti.
Aliya İzetbegoviç, emektar Yugoslavya Krallığı döneminde, anne maksadı ülkedeki Müslüman Boşnakları dini ve ulusal mevzularda bilinçlendirmek bulunan "Genç Müslümanlar" adlı oluşumun öne çıkan adları ortada toprak aldı. Bu hareket, Müslümanların ülkedeki gayrı budunsal ve dini gruplarla denk hukuk elde etmesini amaçladığı gibi, Çetnik ve Ustaşaların yıktığı Müslüman evlerinin ve camilerin baştan yapımı düşüncesince çalışıyordu.
İlk dam cezasını 21 yaşlarında aldı
İkinci Dünya Savaşı'nın akabinde kurulan Yugoslavya Federal Halk Cumhuriyeti, faşizme galip gelse de dini ve ulusal mevzularda Müslüman Boşnakların problemlerine hal olmadı. Aralarında Aliya İzetbegoviç'in de bulunmuş yer aldığı "Genç Müslümanlar" oluşumunun bazısı üyeleri, "din bilincinin uyandırılması" yönündeki faaliyetleri dolayısıyla 1946'da tutuklandı. 21 yaşındaki İzetbegoviç, 3 yıl dam cezası aldı.
Cezaevinden çıktıktan sonraları Ziraat Fakültesine kaydolan İzetbegoviç, 2 yıl sonraları ise Hukuk Fakültesine geçip buradan yetkilendirilmiş oldu.
Halida ile 1949'da dünyaevine giren İzetbegoviç'in Leyla, Sabina ve Bakir adlarında üç evladı oldu.
Marksist-Leninist görüşlere eş Josip Broz Tito liderliğindeki emektar Yugoslavya zamanında de insanoğlu hakları mücadelesini sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Preporod", "Takvim" ve "Glasnik" kabilinden sütun ve mecmualarda kimliğini yayma etmeden yazılar yazdı. İzetbegoviç yazılarını, evlatlarının giriş harflerinden oluşan "LSB" mahlası ile yayımladı.
İslam dünyasının ortamında bulunmuş yer aldığı durumla yakından ilgilenen Aliya İzetbegoviç, 1960'larda yazmaya başladığı "İslam Deklarasyonu" adlı eserini 1970'te yayımladı.
"Saraybosna Süreci" ve ikinci dam dönemi
Tito'nun 1980'de ölümüyle Yugoslavya'da giriş döndürücü ulusçu söylemler baştan ortaya çıktı. O zamanlarda ukubet kanununa "ifade suçu" da eklendi. Aliya İzetbegoviç, yazdığı "Doğu ve Batı Arasında İslam" adlı yapıtı yayımlanmadan doğrudan önce, 1983 senesinde beraberindeki 12 Müslüman aydınla tutuklandı.
"Saraybosna Süreci" yerine bilinen zamanı sorun başladı. Aliya İzetbegoviç ve gayrı Müslüman aydınlar, tabir suçundan ve örgütlü teşkilat kurarak hasmane faaliyette bulunmaktan kabahatli bulundu. İzetbegoviç'in mahkumiyet kararı, "İslam Deklarasyonu" adlı kitabındaki ifadelerine dayandırıldı. İzetbegoviç, 14 yıl hapse mahkum edildi.
Cezaevinde geçirdiği devirde de yazmayı sürdüren Aliya İzetbegoviç, "Özgürlüğe Kaçışım - Zindandan Notlar: 1983-1988" adlı eserini burada kaleme aldı.
İzetbegoviç, 1988'de afla başıboş kaldı.
Demokratik Eylem Partisinin evvela umumi başkanı seçildi
Aliya İzetbegoviç, 1990'da kurulan ve bugün de Bosna Hersek'teki en iri Boşnak partisi konumundaki Demokratik Eylem Partisinin (SDA) evvela umumi başkanı seçildi. SDA, evvela aşkın partili seçimde Bosna Hersek'te en aşkın oyu alırken, Aliya İzetbegoviç de emektar Yugoslavya'daki 6 toplumcu cumhuriyetten birisi bulunan Bosna Hersek'in başkanı oldu.
Yugoslavya'nın dağılması ve Bosna'daki savaş
Yugoslavya, 1990'ların başlangıcında parçalanmaya başladı. Yugoslav Halk Ordusu (JNA) 1991'de Slovenya'da çatışmaları kışkırtılı ederken, endamsız müşterek devir sonraları Hırvatistan'da da çatışmalar çıktı. Bu çatışmalar, 1991'de Bosna Hersek'in Ravno ve Popovo köylerine de sıçradı.
Yugoslavya'nın kokuşma sürecine girmesiyle Bosna Hersek'te de istiklal meselesi gündeme geldi. Daha sonraları Bosna'daki muharebede işlediği suçlardan müebbet hapse mahkum edilecek bulunan Sırp politikacı Radovan Karadzic, istiklal fikrine erinç çıkarken harp olması şeklinde ülkedeki Müslümanların bulunmayan olacağını savundu.
Tarihi "bağımsızlık" referandumu 29 Şubat-1 Mart 1992'de yapıldı. Bosnalı Sırpların iri çoğunluğunun boykot etmiş yer aldığı referanduma katılanların yüzdelik 99,7'si özgür Bosna Hersek düşüncesince "evet" dedi.
Referandumun arkası esna JNA ve silahlandırdığı paramiliter Sırp gruplar, Bosna Hersek'in değişik şehirlerinde saldırılar başlattı. Aliya İzetbegoviç, topu topu Bosnalıları bu saldırılara erinç koymaya çağırdı, istiklal yanlıları onun liderliğinde zor müşterek harp verdi.
Sırp paramiliter gruplar, avrat ve ayrıntılar müdahale sivillere müteveccih iri katliamlar yaptı. İnsanlar evlerinden sürüldü, hanımlara taarruz edildi, İslam'a ve Müslümanlara müteallik ne var ise bulunmayan edildi, kaydetme kamplarında sivillere bellek almaz işkenceler yapıldı.
Ülkenin bağımsızlığını savunanlar, kuzeyde ve doğuda Sırplara erinç savaşırken, güneyde ve batıda ise Hırvatlarla zor müşterek harp verdi.
Sırp güçleri kabilinden 3,5 yıl abluka altında tutulan başşehir Saraybosna'nın birlikte Prijedor, Bijelina, Zvornik, Visegrad, Srebrenitsa, Foça kabilinden nice kentte iri katliamlar, soykırımlar yaşandı.
Bağımsız Bosna Hersek'in evvela Cumhurbaşkanı oldu
Dayton Barış Anlaşması ile 1995'te sona aziz savaşın kayıpları aşkın ciddi oldu. 200 bine yaklaşan erkek yaşamını kaybederken, 1 milyondan dahası evini ayrılma kılmak mecburiyetinde kaldı.
Anlaşma ile Bosna Hersek dü entite (Bosna Hersek Federasyonu ve Sırp Cumhuriyeti) ile Brçko Özerk Bölgesi'ne ayrıldı. Bosna Hersek Federasyonu da 10 kantondan oluşacaktı.
Aliya İzetbegoviç, silahları sustursa da ülkeye kompleks müşterek politik çatı getiren Dayton'a ilişkin, "Bu adaletli müşterek sulh değil fakat savaşın sürmesinden henüz iyidir." ifadesini kullandı.
İzetbegoviç "bağımsız" Bosna Hersek'in evvela Cumhurbaşkanı ve henüz sonraları acemi politik yapıda Devlet Başkanlığı Konseyinin evvela başkanı oldu.
19 Ekim 2003'te ölüm etti
Sağlık sorunları dolayısıyla 2000'de Devlet Başkanlığı Konseyindeki görevinden istifa fail İzetbegoviç, partisinin 2001'deki kongresinde de umumi başkanlığa yavuklu olamayacağını açıkladı.
Bosna Hersek halkına arsıulusal arenada tanınan, özgür ve hükümran müşterek mevki bırakan Aliya İzetbegoviç, 19 Ekim 2003'te başşehir Saraybosna'da yaşamını kaybetti.
Vefatından evvela Aliya İzetbegoviç'in sonuç görüştüğü mevki adamı ise Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan oldu.
Cenazesine değişik ülkelerden 150 binden müşterek tomar bireyin katılmış yer aldığı Boşnak lider, vefatından evvela "şehitlerin ortada mütevazi müşterek mezara defnedilmek istediğini" vasiyetname etmesi üzerinde Saraybosna'daki Kovaçi Şehitliği'ne gömüldü.
Fikir adamı kişiliğiyle de maruf Aliya İzetbegoviç, peşinde "Doğu ve Batı Arasında İslam", "İslam Deklarasyonu", "Özgürlüğe Kaçışım", "Tarihe Tanıklığım" ve "Köle Olmayacağız" kabilinden asar bıraktı.
