Istanbul
İranlı uzmanlar, bu ülkenin nükleer faaliyetleri mevzusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) namına isimlendirilen anlaşmanın yaşama geçirilmemesi ve ABD'nin yaptırımlarının bitmeme etmesinin İran'la komşu devletlerin "ekonomik ilişkilerini" aksi etkilediğini savunuyor.
Konuyla ilişik İranlı İşçiler Haber Ajansına (ILNA) mütekellim emektar Dışişleri Bakan Yardımcısı İbrahim Rahimpur, ülkesinin iktisadi yaptırımlara verilen kalmasının komşu ülkelerle ilişkilerini aksi etkilediğini düşünenlerden.
Rahimpur, "Komşu devletler bizim sloganlarımıza bakmıyorlar. İran'ın hali iktisadi yönden dobra değil. Bunun ortak yönü komşu ülkelerle ilgili. Bize müeyyide uygulanıyor ve bu devletler ABD'nin yaptırımlarını dikkate alıyor. 15 komşu ülkeden minimum 10'u, ABD'nin tesiri altında." dedi.
İran Ticaret Odası Enerji Komisyonu Başkanı Areş Necefi de bu kapsamda İran merkezli "Arman" gazetesine verdiği demeçte komşu iklim Irak'ın, natürel kavara alımında İran namına Katar'ı yeğleme etmesine değindi.
Necefi, "Irak haricinde başka müşterileri de kaybetmeyle gönül rahatlığı karşıyayız." diyerek, şöyleki bitmeme etti:
"Hedef devletler üstünde yoğunlaşmıyoruz. Böyle giderse yaptırımlar kalksa üstelik bu koşullarda rakiplik yapamayız ve eskiden konumumuza gelmemiz ince kuvvet olur."
İran-Irak Ortak Ticaret Odası Başkanı ve emektar İran Petrol İhracatçıları Birliği Başkanı Seyyid Hamid Hüseyni, mevzuyla ilişik AA muhabirine değerlendirmelerde bulundu.
Hüseyni, "Yaptırımların ötesinde ABD'nin nükleer anlaşmadan çıkacak konusu da var. İran kimi komşuları ve semt ülkeleriyle dava yaşıyor. Bu problemlerin çokları nükleer anlaşmayla ilişik değil. Bu arada kimi Arap ülkelerinin nükleer anlaşma karşıtlığı azalırken, Tahran yönetimi de komşularıyla ilişkilerini yöneltmek düşüncesince efor gösterdi." sanarak konuştu.
"Her şeye karşın bu farklılıkları yönetebilmeliyiz"
Hüseyni, İran-Türkiye ilişkilerinin ise "dalgalı, ara sıra aşırı yaklaşan ve sıcak, ara sıra soğuk" seyrettiğini savundu.
"Umarız, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Tahran'a yapacağı ziyaret, Suriye ve Irak kabil mevzularda İran-Türkiye anlaşmazlığını azaltmaya okazyon olur." temennisini dile getiren Hüseyni, şöyleki bitmeme etti:
"Ekonomik bölgede Türkiye ve İran kimi pazarlarda denktaş değil ve yarar çatışmaları var. Her şeye karşın bu farklılıkları yönetebilmeliyiz. İhtilaflara, politik ve diyalekt rekabetlere karşın nice bölgede baş başa çalışabiliriz."
Türkiye'nin salname mecmu ithalatının tahminî 230 bilyon dolar olduğuna ayraç fail Hüseyni, "İran, Türkiye pazarının yüzdelik 10'unu elde edebilir. Yaptırımlar kaldırılırsa, Türkiye'yle ticari ilişkilerimiz elan da artar." dedi.
Hüseyni, Türkiye'nin gezim kabil nice bölgede İran ekonomisine asistan olabileceğini dile getirdi.
İran ile Türkiye arasındaki natürel kavara anlaşmasının doğacak sene sona ereceğini hatırlatan Hüseyni, "Bu anlaşma dü cumhur reisi arasındaki görüşmelerin mihrak noktası olabilir. Tarafların kapasiteleri menfez önüne alındığında, Türkiye'nin İran'ın üçüncü yahut dördüncü tecim ortağı olmasını umuyoruz." değerlendirmesinde bulundu.
"Yaptırımlar kaldırılırsa Irak borcunu ödeyebilir"
İran'ın Irak'a natürel kavara ihracatının durdurulacağına bağlı iddialar üstüne mütekellim Hüseyni bu iddiaların hakikatı yansıtmadığını söyledi.
İran-Irak Ortak Ticaret Odası Başkanı, laflarını şöyleki sürdürdü:
"Taraflar arasındaki natürel kavara sözleşmesi 6 salname doğrusu 2 sene elan geçerli. Aramızdaki cazibe sözleşmesi sabık sene 2 sene elan uzatıldı. Irak'ın bu dü enerjiyi İran'dan almaya gereksinimi var. Irak'ın 30 bin megavat elektriğe gereksinimi var, elden yarısını üretebiliyor.
Irak, Suudi Arabistan, Kuveyt yahut Türkiye'den olsun 500 megavat cazibe ithal etse üstelik bu, Basra vilayetine bile yetmez. İran'a müteveccih yaptırımları esbabımucibe göstererek borçlarını ödemeyen Irak'ın maaş 7 bilyon dolar yer yağı geliri var. Yaptırımlar kaldırılırsa Irak borcunu ödeyebilir."
"Katar, Güney Pars Gaz Sahası'nda İran'la teşrikimesai yapmalı"
İran-Katar ilişkilerine yer veren Hüseyni, bu ilişkilerin elan da içtenlikli olması icap ettiğini savundu.
Mısır ve kimi Körfez ülkelerinin 2017 senesinde Katar'a kuşatma uygulaması meselesine yer veren Hüseyni, o devre İran'ın Katar'a dayanaklık etmek bulunduğunu söyledi.
Hüseyni, şunları kaydetti:
"Arap devletleri Katar'a engelleyim kullanıldığında İran iane etti. Buna karşın Doha, Tahran'a cevap vermedi. Katar, pazarını İranlılara açmadığı kabil İran'dan ithalata da sert yaklaşmadı.
İran'a envestisman yapmadı, Türkiye, Irak ve Avrupa topraklarını yeğleme etti. Hatta İran'la Katar ortada elan ilk imzalanan tecim anlaşmaları da uygulanmadı."
Hüseyni, "Yaptırımların kalkmasıyla Katar, Güney Pars Gaz Sahası'nda İran'la teşrikimesai yapmalı ve kavara piyasasında eş güdüm sağlamalıyız." ifadelerini kullandı.
İran-Körfez ilişkileri
İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakanı Seyyid Rıza Fatımi Emin'in yaklaşan sürede Umman'ı görüşme etmeyi organize ettiği bilgisini verici Hüseyni, "Umman'la ilişkiler nükleer anlaşmanın başlangıcı olabilir." değerlendirmesinde bulundu.
İran'ın Kuveyt'le ilişkilerinin içtenlikli olduğuna ayraç fail Hüseyni, İran'ın Suudi Arabistan ile arasındaki fikir ayrılıklarının çözülmesi yerinde Kuveyt ve Bahreyn ile ilişkilerin de elan dobra bir duruma gelebileceği ihtimalinden uydurma etti.
Nükleer anlaşma süreci
KOEP, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 5 sürekli üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran ortada 2015 senesinde imzalanmıştı.
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini ortak tane yönlü namına anlaşmadan çekmesi kararının peşi sıra İran'a müteveccih iktisadi yaptırımlar gene uygulamaya konulmuştu. Bunun üstüne Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine kademeli namına art dönmüştü.
Nükleer anlaşmanın baştan kusursuz anlamıyla uygulanmasını ölçü ve ABD'nin anlaşmaya dönüşünün ele alındığı nükleer görüşmeler, Rusya, Çin, Almanya, Fransa, İngiltere ve İran'dan yukarı dozaj temsilcilerin katılımıyla Viyana'da yapılıyor.
Anlaşmadan ortak tane yönlü çekilen Washington ise Avrupa Birliği (AB) kanalıyla görüşmelere bilvasıta katılma sağlıyor.
Taraflar, görüşmelerde değişmeyen etabına girildiğini belirtiyor.
Anlaşmanın Avrupalı tarafları İngiltere, Fransa ve Almanya ile ABD, müzakerelerin kapsamını Tahran'ın balistik roket programı ve diyalekt nüfuzu kabil kendileri düşüncesince endişeye sebep bulunan ayrışık meselelerle bollatmak istese de İran bu talepleri reddediyor.
