Kudüs
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile İsrailli mevkidaşı Isaac Herzog ortada sonuç devirde gelişen diyalog ve Herzog'un 9-10 Mart'ta Türkiye'ye yapacağı ziyaret, Türkiye ve İsrail ilişkilerini baştan gündeme taşıdı.
Türkiye, 14 Mayıs 1948'de anons edilen İsrail devletini, 28 Mart 1949'da tanıdı. Tel Aviv yönetimini tanıdıkları bulunan huzur ülkelerden birisi şekilde Türkiye, münasebetlerini aykırı çıkar, insanoğlu hakları ve devletlerin emir haklarına hürmet temelinde şekillendirdi.
İlişkilerdeki iniş-çıkışlar şişman seviyede İsrail'in Filistin'e müteveccih eylemlerinden kaynaklandı. Türkiye’nin İsrail nezdindeki diplomatik faaliyetleri 7 Ocak 1950’de sefarethane şekilde oluşturulan Tel Aviv temsilciliğine huzur fariza şefinin atanmasıyla başladı.
Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere ortada 1955’te kurulan Bağdat Paktı’nın, İsrail tarafında endişeyle karşılanması, Tel Aviv-Ankara hattına menfi yansıdı.
Mısır’ın Süveyş Kanalı’nı millileştirmesi hesabına Süveyş Kanalı’nda hisseleri mevcut İngiltere ve Fransa ile duyurulmayan görüşmeler örümcek İsrail’in, 29 Ekim 1956’da Mısır topraklarına er çıkarmasını Türkiye gıcırtı etti.
İki diyar arasındaki ilişkiler, 26 Kasım 1956’da işgüderlik seviyesine indirilirken, durumun emektar durumuna dönmesi düşüncesince aradan 7 sene geçti.
1967 mücadelesi arayı açtı
İsrail’in 1967’de Mısır’a ansız saldırısıyla süregelen ve Doğu Kudüs’ü, Batı Şeria’yı, Sina Yarımadası'nı ve Suriye’deki Golan Tepeleri’ni nehiy etmiş olduğu Altı Gün Savaşları’nda Ankara, Arap ülkelerinden yana davranış aldı.
Türkiye, İsrail’in Golan ve Kudüs karışma nehiy etmiş olduğu yerlerden çekilmesini istedi. 1970'lerde düet ilişkilere iticilik bilgili oldu.
Mescid-i Aksa'nın 1969'da kundaklanmasının peşi esna 1975'te BM Genel Kurulu’nda "Siyonizmin müşterek çeşit rasizm olduğu" yönündeki değişmeyen tasarısına Ankara'nın dayanak vermesine ve Filistin Kurtuluş Örgütü'nü tanımasına, İsrail reaksiyon gösterdi.
İkili ilişkiler, 1 Ocak 1980 bakımından büyükelçilik seviyesine yükseltildi. 30 Temmuz 1980'de İsrail’in Doğu Kudüs’ü ekleme ve Kudüs’ü sonsuz başşehir anons etmesi hesabına Türkiye, Kudüs Konsolosluğunu kapatarak, Tel Aviv'deki temessül seviyesini en ast düzeye indirdi.
1986'da işgüder düzeyine çıkarılan ilişkiler, müşterek sene sonradan süregelen Filistin İntifadası ve peşi esna Türkiye'nin 15 Kasım 1988'de bağımsızlığını anons fail Filistin devletini tanıması ile sakinlik zamanına girdi.
Diplomatik temsilin büyükelçilik seviyesine ulaşması ise 6 sene sonradan beklenen oldu.
İkili ilgiler 90'larda ivme yakaladı
Türkiye'nin, İsrail'in BM'de temsilini zecrî 1989 günlü değişmeyen tasarısına ret oyu vermesi ilişkilerde detant dönemini başlattı.
Bu arada, Madrid Konferansı'yla süregelen Orta Doğu sulh süreciyle Arap-İsrail gerilimindeki gerilim eksilme eğilimine girdi. 1991'de Filistin ve İsrail, Ankara'daki temsilciliklerini büyükelçilik düzeyine yükseltti. Bu adımı, Türkiye'nin Kudüs'teki başkonsolosluk faaliyetlerinin başlaması izledi.
Taraflar 1994'te güvenlik, 1996'da askeri bölgede yetişek ve teşrikimesai anlaşması imzaladı. Savunma sanayinde teşrikimesai ve başıboş tecim anlaşmalarının peşi esna Türkiye, İsrail ve Amerika donanmaları 1998'de Akdeniz’de eş manevra düzenledi.
Şaron'un sulh karşıtı tutumu
1990'larda Orta Doğu sulh süreciyle mevrut havanın da etkisiyle gelişen Türkiye-İsrail münasebetleri, zamanın Başbakanı Ariel Şaron'un sulh karşıtı radikalizmi hasebiyle bozuldu.
Mescid-i Aksa'ya 2000 senesinde provokatif müşterek görüşme önleyen Şaron, İkinci İntifada'nın başlamasına hastalık oldu. Şaron'un Filistinlilere dirlik enikonu kaba müşterek yöntem izlemesi, Türkiye ile ilişkilerini de bozdu.
Beş sene sonradan ilişkilerin iyileştirilmesine müteveccih adımlar atıldı. Dönemin Dışişleri Bakanı Abdullah Gül ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan 4 ay arayla İsrail ve Filistin'i görüşme etti.
İsrail'in 12 Temmuz 2006'da Lübnan'a ve 27 Aralık 2008'de Gazze Şeridi’ne saldırması, Türkiye'den şişman reaksiyon aldı.
2009 yılı başlangıcında Davos’ta planlı Dünya Ekonomik Forumu’ndaki müşterek celsede emektar İsrail Cumhurbaşkanı Şimon Peres’in Gazze saldırılarını meşrulaştıran lafları ve diplomatik sınırları ihlal fail davranışı karşısında zamanın Başbakanı Erdoğan, tepkisini gösterdi.
Erdoğan'ın arsıulusal kamuoyunda "one minute" çıkışı şekilde hatırlanan tepkisi, Arap halkoyu özellikle peyda geçirmek kabil kâffesi dünyada eko uyandırdı.
Erdoğan'ın Peres’e "Sesinin benden baş döndürücü efdal çıkması müşterek suçluluk psikolojisinin gereğidir. Öldürmeye erişince siz öldürmeyi baş döndürücü güzel bilirsiniz. Plajlardaki evlatları ne öldürdüğünüzü ne vurduğunuzu baş döndürücü güzel biliyorum." laflarıyla verdiği cevap ve "Davos benim düşüncesince bitmiştir" diye oturumu vazgeçme etmesi levent boylu müddet gündemde kaldı.
2009 sonbaharı ve 2010 başlarında İsrail'in Türkiye'de piyasaya sürülen birtakım dizilerde namına antagonizm yapıldığı nedeni öne sürülerek Dışişleri Bakanlığına davetli Türk Büyükelçisi’ni aşağılık koltukta oturtma nezaketsizliğinden dolayı dü diyar arasındaki gerilim baştan yükseldi.
Kırılma noktası: İsrail'in Mavi Marmara saldırı
31 Mayıs 2010'da gerçekleşen Mavi Marmara katliamı ilişkilerdeki en şişman ilenme noktalarından oldu.
İsrail, Gazze'ye müteveccih kuşatmayı incitmek kabil insanca iane götürücü konvoya arsıulusal sularda karışma etti. Gemide 9 Türk yurttaşı katledildi. Ağır vurulan 1 yurttaş da şimdi sonradan yaşamını kaybetti.
Türkiye, olayın peşi esna Tel Aviv Büyükelçisi'ni art çekerken, İsrail’den hemen defo dilemesini, kurbanların ailelerine ödence ödemesini ve Gazze’deki kuşatmayı kaldırmasını istedi.
İsrail’in etap atmaması hesabına Türkiye ilişkileri minimal seviyeye indirdi. Diplomatik temsili işgüder seviyesine düşürdü ve kâffesi askeri anlaşmaları askıya aldı.
Mavi Marmara'nın peşi esna normalleşme süreci
İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, 22 Mart 2013'te Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı telefonla aradı. Mavi Marmara katliamındaki dirilik kayıpları ve yaralanmalardan dolayı İsrail hesabına Türk halkından defo diledi. Erdoğan, özrü Türk halkı hesabına ikrar etti.
Türkiye ile İsrail ortada "Tazminata İlişkin Usul Anlaşmasının Onaylanmasının Uygun Bulunduğuna Dair Kanun Tasarısı", 20 Ağustos 2016'da TBMM Genel Kurulunda ikrar edildi.
İsrail, üstünde uygun kalınan Mavi Marmara vakasında yakınlarını kaybeden ailelere ödenecek 20 milyon dolarlık tazminatı Eylül 2016'da Türkiye'ye gönderdi.
İki ülkenin uygun kalmış olduğu müşterek başka iç kulak olarak, Gazze’ye müteveccih yaptırımların hafifletilmesi ve insanca koşulların iyileştirilmesi kapsamında, Türkiye'nin gönderilmiş olduğu insanca yardımlar Gazze'ye ulaştırıldı.
Trump'ın Kudüs sonucu ve Gazze saldırıları
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 6 Aralık 2017'de Kudüs'ü "İsrail'in başkenti" şekilde tanıması ve ülkesinin Tel Aviv'deki büyükelçiliğini 14 Mayıs 2018'de yöntemince Kudüs'e taşıması bölgede infiale kez açtı.
Abluka altındaki Gazze sınırında, ABD'nin büyükelçiliğini Kudüs'e taşıması ve İsrail'in yapı sene dönümü bulunan Nekbe'nin (Büyük Felaket) 70. yılını gıcırtı geçirmek düşüncesince gösteriler düzenlendi.
Gösterilere karışma fail İsrail askerlerinin saldırılarında 60'tan müşterek tomar Filistinli yaşamını kaybetmiş, 3 binden dahası yaralanmıştı.
Ankara, Gazze sınırındaki hadisat hasebiyle İsrail'in tutumunu gıcırtı ederek, İsrail'in Ankara Büyükelçisi Eitan Naeh'i Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve müşterek müddet ülkesine dönmesini istedi.
Tel Aviv yönetimi de benzeri müşterek etap atarak, Türkiye’nin Filistin nezdindeki Kudüs Başkonsolosu Büyükelçi Gürcan Türkoğlu’nu Dışişleri Bakanlığına çağırdı ve Türkiye’ye dönmesini istedi.
Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Herzog ortada normalleşme adımları
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile 7 Temmuz 2021'de göreve mevrut toy İsrail Cumhurbaşkanı Isaac Herzog ortada gelişen diyalog, Türkiye ve İsrail ortada baştan normalleşme adımlarının atılmasını sağladı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, 12 Temmuz 2021'de mevkidaşı Herzog ile telefon görüşmesi yaparak, göreve başlaması hasebiyle kutlama kartı etti.
Türkiye-İsrail ilişkilerinin, Orta Doğu'nun güvenliği ve istikrarı bakımından şişman ehemmiyet taşıdığını vurgulayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, dü diyar ortada enerji, gezim ve uygulayım bilimi özellikle peyda geçirmek kabil çeşitli bölgelerde efdal müşterek teşrikimesai potansiyeli bulunduğunu tabir etti.
Herzog da 24 Temmuz 2021'de Türkiye'nin Tel Aviv Büyükelçiliğinin müşterek etkinliğinde videoteyp konuşma yöntemiyle meydana getirdiği konuşmada, şunları söyledi:
"Geçen günlerde Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve bölgedeki gayrı liderler ile görüştüm. Eminim ki müşterek masa çevresinde kahvehane eşliğinde toplandığımızda, eksiksiz alanımızı kültürel ve gayrı mevzularda iş birliğiyle şimdi güzel müşterek geleceğe taşıyabiliriz."
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 3 Şubat'ta Ukrayna'ya hareketinden ilkin düzenlemiş olduğu matbuat toplantısında, İsrail Cumhurbaşkanı Herzog'un mart ayının ortalarında Türkiye'yi görüşme edeceğini belirtti. Erdoğan, "Bu ziyaretle bu arada düet ilişkilerimizi, geleceğe müteveccih baş döndürücü şimdi müşterek tomar müşterek zemine müspet istikamette oturtmanın gayreti ortamında olacağız." dedi.
Son şekilde İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, güzeşte ay Kovid-19 testi zait çıkan Cumhurbaşkanı Erdoğan'ı telefonla arayarak ilkin olsun dileklerini iletti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan da Twitter hesabından meydana getirdiği paylaşımda, "geçmiş olsun" dileğinde mevcut mevkidaşı Herzog'a teşekkürname etti.
Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığından meydana getirilen açıklamaya göre, 9-10 Mart'ta gerçekleşecek görüşme esnasındaki görüşmelerde düet ilişkiler, kâffesi boyutlarıyla gözden geçirilecek.
İsrail Cumhurbaşkanı Herzog, 2008'den beri Türkiye'yi görüşme fail huzur İsrailli önder olacak.
Görüşmelerde Türkiye ile İsrail arasındaki iş birliğinin geliştirilmesi düşüncesince atılabilecek adımların ele alınmasının yanında güncel, diyalekt ve arsıulusal meselelerle ilişik düşünüm alışverişinde bulunulması öngörülüyor.
