İstanbul
Irak seçimlerinde İran yanlısı partilerin az oy almasının hâlâ 'yerli' Şii unsurların kuvvetleneceği anlamını taşıdığını korumak için çaba sarfeden uzmanlar, "Ne Batı ne Doğu" söylemiyle Iraklılık vurgusu karşılayıcı Mukteda es-Sadr’ın milliyetçi yönü ağırbaşlı basan ortak hükümet kurabileceğini belirtiyor.
Irak’ta 10 Ekim’de meydana getirilen er umumi seçimlerin sonuncu sıfır neticeleri açıklandı. Şii önderi Sadr'a ilişkin Sadr Grubu, 329 sandalyeli meclise 73 saylav gönderdi.
Ülkede 2019'daki şişman gıcırtı gösterilerinde talepler hükümetin değişmesi yönündeydi. Hükümet bu mevzuda aşama attı ve er seçim sonucunda aldı, buna karşın halkın yüzdelik 60’ına yaklaşan ortak kısmı seçimlere iştirak göstermedi. Uzmanlar başta ülkedeki politikacı iradenin bu paradoksu çözmesi gerektiği üstünde duruyor.
İran yanlısı milis güçlerini anabolizma fail Fetih Koalisyonu kesme sıfır neticelere mucibince 14 iskemle elde etti. Eski Başbakan Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti Koalisyonu da 37 iskemle kazandı.
Bundan ötürü bu grup, hükümet ihdas yetkilerinin Sadr adına kendilerine verilmesi anlamında izahat hazırlamaya başladı.
Öte taraftan hem özelde Şii gruplar içinde aynı zamanda umumi Irak seçimlerinin ele geçiren tarafı ise emsalsiz Mukteda es-Sadr hareketi oldu.
Seçimin öteki ortak değiş noktası ise başta Ekim 2019'da süregelen ve 2020’de de devam eden gıcırtı gösterilerini düzenleyen ari erkek oyuncular oldu. Ekim vakaları sonrası politik harekete dönüşen protestocu gruplardan İmtidat Hareketi ise 19 iskemle kazandı.
Ayrıca değişik budunsal ve mezhepsel kesimlerden tahminî 20 ari adayın da parlamentoda anabolizma hakkı elde etmiş yer aldığı ortak seçim sürecine kanıt olundu.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Cengiz Tomar, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ayhan, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Masası ve Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek, AA muhabirine, Irak seçimlerini ve ülkenin geleceğiyle ilgilendiren değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Cengiz Tomar, ABD’nin Saddam Hüseyin diktasını yuvarlamak ve demokratlık iletmek vaadiyle başlatmış yer aldığı Irak işgalinin arkası esna meydana getirilen sonuç 5 seçimde katılımın elden yüzdelik 41’lerde kalmasının ülkede politik düzene mahsus güvensizliği en dobra halde açıkladığını söyledi.
ABD kabilinden getirilen ve bire ortak Lübnan’da yer aldığı kadar budunsal ve mezhebi kotalarla şekillenen ortak anayasanın demokrasiyi bünye etmekten sonuç basamak ırak bulunduğunu anlatım fail Tomar, "Bırakın demokratlık getirmeyi 'failed state'e (başarısız devlet) minval açacağı, Lübnan örneğinden levent boylu zamandır bilinmekte idi. Bir de bunun üstünde İran yanlısı kadar aut devletlerin güdümünde partilerin bulunmuş yer aldığı ortak ülkede, demokratlık fakat yüzdelik 40'lar düzeyinde kalacaktır." sanarak konuştu.
Tomar, etnik, mezhebi ve kabilevi nepotizm, yolsuzluk, başıboşluk ve düzenlilik sorunları dolayısıyla Irak halkının sistemden ümidini kestiğini seçimlere katılmayarak gizlemeden ortak halde gösterdiğini dile getirdi.
İran yanlısı partilerin seçimde yaşamış yer aldığı hayalet kırıklığının ise ortak nebze olsun beklenti donör olduğuna aksan karşılayıcı Tomar, şu halde bitmeme etti:
"İran yanlısı partilerin az oy alması ülkede hâlâ 'yerli' Şii unsurların kuvvetlendiğini gösteriyor. Halkın ayrıca Şiilerin ABD’nin yanı esna İran kadar aut güçlere de reaksiyon duyduğunun ehemmiyetli ortak göstergesi. Şiiler ortada Mukteda Sadr’ın, Kürt sahasında Mesut Barzani’nin liderliğindeki KDP’nin oylarını çoğaltması bunu gizlemeden belirgin gösteriyor. Diğer ehemmiyetli inkişaf Sünni Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisinde görülüyor. Bu üç partinin içinde arazi alacağı ortak hükumet hâlâ toparlayıcı ve ılıman olabilir. Kazimi’nin yeni baştan başvekil olması ise aşırı muhtemel."
"Irak'ta, İran nüfuzu sınırlandıracak birtakım adımlar atılabilir"
Prof. Dr. Veysel Ayhan da Irak’taki seçim sonuçlarının başta Şii blokta başlıca değişimlere minval açacağını belirterek İran'ın bundan ahir süreçte Irak siyasetindeki tesirinin hâlâ az olacağını söyledi.
Ayhan, Irak seçimlerinin hem millî hem lehçe aynı zamanda toptan düzlemde çözümleme edilmesi gerektiğine özen çekerek şu değerlendirmelerde bulundu:
"Irak seçimlerinin kazananı İran’ın tesirini hudutlandırmak talip fırka ve liderlikler yer aldığı gelecek sürülmektedir. Ancak Irak’ta gizlemeden belirgin İran tesirini ortadan kaldırmanın halihazırdaki askeri, bürokratik ve politikacı yapılardan ötürü iyice kuvvet yer aldığı da açıktır. Bununla beraberce milis güçlerin durumu, Körfez ülkeleriyle ilgiler ve iç siyasette İran’ın nüfuzunu sınırlandırma hikayelerinde birtakım adımlar atılabilir."
Sadr hareketinin İran karşıtı ortak takım olmadığını özetleyen Ayhan, Sadr'ın nice kere İran’a resmi ziyaretler gerçekleştirdiğini ve İranlı siyasetçiler ve diyanet adamlarıyla da dobra ilişkilere erbap bulunduğunu kaydetti.
Fetih Koalisyonu önderi Hadi Al Ammar ve Irak Hizbullah Tugayları liderlerinden Abu Ali al-Askari'nin ‘neye dünyalık olursa olsun seçim neticelerini tanımayacaklarına’ ilişkin açıklamalarını hatırlatan Ayhan, "Dolayısıyla acemi çağda milis güçlerinin elindeki silahların ehemmiyetli ortak ağız dalaşı konusu olabileceği gelecek sürülebilir. Seçim sonra kartlar baştan dağıtılırken, ne listenin hükümeti kuracağı ilişkin ortak varsayımda mevcut olmak iyice zor." biçiminde konuştu.
Ayhan, "Irak’ta balans süreci peyda etmek düşüncesince ortak seçim süreci yaşandı fakat ortaya çıkan safiha şu anda Irak’a balans getirip getirmeyeceği aşırı hâlâ kesinleşmemiş ortak duruma geldi. Diğer ehemmiyetli ortak bap ise ülkenin ortak iç savaşına sürüklenebilme ihtimali ki bu iç savaşın Şii gruplar ortada yaşanabileceği muhtemel." dedi.
"Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli hâlâ güçlendi"
Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler ise Irak seçimlerinde şişman miktarda oy kaybetmelerine karşın İran yanlısı grupların yapılacak pazarlıklar sonucunda acemi hükümette arazi kabul etme ihtimalinin bulunduğunu belirtti.
Sadr'ın "yabancı devletlerin hükümet ihdas sürecine karışan olmaması gerektiğine" ilişkin seçim sonrası açıklamalarını hatırlatan Gürler, Sadr'ın Irak'ı önceleyen gruplarla ortak minval haritası tespit olasılığının faziletli yer aldığı görüşünü gelecek sürdü.
Irak’ta seçim sonrası hükümet ihdas döneminin aşırı levent boylu sürdüğünü tamlayan Gürler, şunları söyledi:
"İlk bakışta Sadr Grubu, KDP ve Takaddum Partisi anlaşma görüşmelerinde ön plana çıkma politikacı oluşumlar adına duruyor. Bu intihabat öncesinde de Sadr Grubu ile KDP ortada işteş çatı görüşmeleri olduğuna ilişkin bilgiler vardı. Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli hâlâ çelimli olacaktır. Biraz kurgusal olacak ihtimal lakin KDP’nin Cumhurbaşkanlığı düşüncesince kişi partisinden ortak adı yavuklu göstermesi üstelik gündeme gelebilir. Zira gündeş Cumhurbaşkanı’nın partisi KYB şişman ortak oy kaybı yaşadı."
"Sadr, göstericilerle yakınlaşabilir"
Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek de Sadr'ın ‘silahların mutluluk kontrolü dibine alınmasına’ ilişkin açıklamasıyla İran yanlısı grupları, aut dahil mevzularına meydana getirdiği vurguyla da İran ve ABD'yi maksat aldığını belirtti.
Sadr’ın 70’ten ortak tomar iskemle ile hükümet teşekkül sürecinde aldatmaca müessis olacağını dile getiren İpek şu halde bitmeme etti:
"'Ne Batı ne Doğu' söylemiyle Iraklılık vurgusu karşılayıcı Sadr’ın kurulmasında kılavuz olabileceği hükümetin milliyetçi tonu donanımlı olacaktır. Bu çerçevede Sadr, parlamentonun ikinci şişman grubu bulunan Takaddum Partisi ve KDP ile anlaşma yapabilir. Amerika karşıtı adına aşina Sadr’ın, Amerika ile yaklaşan ilişkilere erbap KDP ile uzlaşacakları hükümet, önümüzde çağda Kazimi hükümeti ile süregelen lehçe ve toptan güçlere mesafeli iç ve aut siyaset anlayışını bitmeme ettirecektir. Bununla birlikte, emektar Başbakan İbrahim Caferi’nin 'Irak’ta yolsuzluğun politikacı ortak kültür' yer aldığı ifadesi, Irak’ta Sadr’ın vaatlerinin aşırı da falsosuz gerçekleşmeyeceğinin işareti."
