İstanbul
Irak seçimlerinde İran yanlısı partilerin az oy almasının elan 'yerli' Şii unsurların kuvvetleneceği anlamını taşıdığını korumak için çaba sarfeden uzmanlar, "Ne Batı ne Doğu" söylemiyle Iraklılık vurgusu karşıcı Mukteda es-Sadr’ın milliyetsever yönü ağırbaşlı basan ortak hükümet kurabileceğini belirtiyor.
Irak’ta 10 Ekim’de meydana getirilen er umumi seçimlerin sonuncu sıfır neticeleri açıklandı. Şii önderi Sadr'a ilişkin Sadr Grubu, 329 sandalyeli meclise 73 mebus gönderdi.
Ülkede 2019'daki iri gıcırtı gösterilerinde talepler hükümetin değişmesi yönündeydi. Hükümet bu mevzuda hamle attı ve er seçim sonucunda aldı, buna karşın halkın yüzdelik 60’ına andıran ortak kısmı seçimlere paydaşlık göstermedi. Uzmanlar başta ülkedeki siyasetçi iradenin bu paradoksu çözmesi gerektiği üstünde duruyor.
İran yanlısı milis güçlerini asimilasyon fail Fetih Koalisyonu kesme sıfır neticelere gereğince 14 iskemle elde etti. Eski Başbakan Nuri el-Maliki'nin Kanun Devleti Koalisyonu da 37 iskemle kazandı.
Bundan ötürü bu grup, hükümet ihdas yetkilerinin Sadr adına kendilerine verilmesi anlamında izahat hazırlamaya başladı.
Öte taraftan hem özelde Şii gruplar içinde aynı zamanda umumi Irak seçimlerinin ele geçiren tarafı ise emsalsiz Mukteda es-Sadr hareketi oldu.
Seçimin öteki ortak değiş noktası ise başta Ekim 2019'da başlamış bulunan ve 2020’de de devam eden gıcırtı gösterilerini düzenleyen özgür erkek oyuncular oldu. Ekim vakaları sonrası siyasetçi harekete dönüşen protestocu gruplardan İmtidat Hareketi ise 19 iskemle kazandı.
Ayrıca ayrımlı budunsal ve mezhepsel kesimlerden tahminî 20 özgür adayın da parlamentoda asimilasyon hakkı elde etmiş yer aldığı ortak seçim sürecine tutanak olundu.
Ahmet Yesevi Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi Rektör Vekili Prof. Dr. Cengiz Tomar, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Veysel Ayhan, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler, Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Masası ve Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek, AA muhabirine, Irak seçimlerini ve ülkenin geleceğiyle ilgilendiren değerlendirmelerde bulundu.
Prof. Dr. Cengiz Tomar, ABD’nin Saddam Hüseyin diktasını yuvarlamak ve el erki bildirmek vaadiyle başlatmış yer aldığı Irak işgalinin peşi esna meydana getirilen akıbet 5 seçimde katılımın çabucak yüzdelik 41’lerde kalmasının ülkede siyasetçi düzene mahsus güvensizliği en dobra halde açıkladığını söyledi.
ABD kabilinden getirilen ve aynı Lübnan’da yer aldığı kadar budunsal ve mezhebi kotalarla şekillenen ortak anayasanın demokrasiyi kasılma etmekten akıbet basamak ırak bulunduğunu anlatım fail Tomar, "Bırakın el erki getirmeyi 'failed state'e (başarısız devlet) tarz açacağı, Lübnan örneğinden levent boylu zamandır bilinmekte idi. Bir de bunun dair İran yanlısı kadar aut devletlerin güdümünde partilerin bulunmuş yer aldığı ortak ülkede, el erki fakat yüzdelik 40'lar düzeyinde kalacaktır." niteleyerek konuştu.
Tomar, etnik, mezhebi ve kabilevi nepotizm, yolsuzluk, aylaklık ve asayiş sorunları zımnında Irak halkının sistemden ümidini kestiğini seçimlere katılmayarak gizlemeden ortak halde gösterdiğini dile getirdi.
İran yanlısı partilerin seçimde yaşamış yer aldığı hayalet kırıklığının ise ortak nebze olsun beklenti donör olduğuna aksan karşıcı Tomar, şu halde bitmeme etti:
"İran yanlısı partilerin az oy alması ülkede elan 'yerli' Şii unsurların kuvvetlendiğini gösteriyor. Halkın ayrıca Şiilerin ABD’nin yanı esna İran kadar aut güçlere de tepkime duyduğunun ehemmiyetli ortak göstergesi. Şiiler ortada Mukteda Sadr’ın, Kürt branşında Mesut Barzani’nin liderliğindeki KDP’nin oylarını çoğaltması bunu gizlemeden belirgin gösteriyor. Diğer ehemmiyetli aksiyon Sünni Muhammed Halbusi’nin Takaddum Partisinde görülüyor. Bu üç partinin içinde toprak alacağı ortak hükumet elan toparlayıcı ve ılıman olabilir. Kazimi’nin esasen başvekil olması ise aşırı muhtemel."
"Irak'ta, İran nüfuzu sınırlandıracak birtakımı adımlar atılabilir"
Prof. Dr. Veysel Ayhan da Irak’taki seçim sonuçlarının başta Şii blokta çın değişimlere tarz açacağını belirterek İran'ın bundan ahir süreçte Irak siyasetindeki tesirinin elan az olacağını söyledi.
Ayhan, Irak seçimlerinin hem millî hem lehçe aynı zamanda global düzlemde çözümleme edilmesi gerektiğine özen çekerek şu değerlendirmelerde bulundu:
"Irak seçimlerinin kazananı İran’ın tesirini hudutlandırmak talip öğür ve liderlikler yer aldığı doğacak sürülmektedir. Ancak Irak’ta gizlemeden belirgin İran tesirini ortadan kaldırmanın halihazırdaki askeri, bürokratik ve siyasetçi yapılardan ötürü ince kuvvet yer aldığı da açıktır. Bununla baş başa milis güçlerin durumu, Körfez ülkeleriyle münasebat ve iç siyasette İran’ın nüfuzunu sınırlandırma hikayelerinde birtakımı adımlar atılabilir."
Sadr hareketinin İran karşıtı ortak kadro olmadığını özetleyen Ayhan, Sadr'ın nice kere İran’a resmi ziyaretler gerçekleştirdiğini ve İranlı siyasetçiler ve ilmek adamlarıyla da dobra ilişkilere erbap bulunduğunu kaydetti.
Fetih Koalisyonu önderi Hadi Al Ammar ve Irak Hizbullah Tugayları liderlerinden Abu Ali al-Askari'nin ‘neye mülk olursa olsun seçim neticelerini tanımayacaklarına’ ilişkin açıklamalarını hatırlatan Ayhan, "Dolayısıyla toy çağda milis güçlerinin elindeki silahların ehemmiyetli ortak ağız dalaşı konusu olabileceği doğacak sürülebilir. Seçim sonra kartlar baştan dağıtılırken, ne listenin hükümeti kuracağı hesabına ortak varsayımda mevcut olmak ince zor." biçiminde konuştu.
Ayhan, "Irak’ta abra süreci tekvin etmek düşüncesince ortak seçim süreci yaşandı fakat ortaya çıkan levha şu anda Irak’a abra getirip getirmeyeceği aşırı elan kesinleşmemiş ortak duruma geldi. Diğer ehemmiyetli ortak husus ise ülkenin ortak iç savaşına sürüklenebilme ihtimali ki bu iç savaşın Şii gruplar ortada yaşanabileceği muhtemel." dedi.
"Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli elan güçlendi"
Sakarya Üniversitesi Ortadoğu Enstitüsü Irak Çalışmaları Masası Araştırma Görevlisi Recep Tayyip Gürler ise Irak seçimlerinde iri miktarda oy kaybetmelerine karşın İran yanlısı grupların yapılacak pazarlıklar sonucunda toy hükümette toprak kabul etme ihtimalinin bulunduğunu belirtti.
Sadr'ın "yabancı devletlerin hükümet ihdas sürecine karışan olmaması gerektiğine" ilişkin seçim sonrası açıklamalarını hatırlatan Gürler, Sadr'ın Irak'ı önceleyen gruplarla ortak tarz haritası tespit olasılığının faziletli yer aldığı görüşünü doğacak sürdü.
Irak’ta seçim sonrası hükümet ihdas periyodunun aşırı levent boylu sürdüğünü tamlayan Gürler, şunları söyledi:
"İlk bakışta Sadr Grubu, KDP ve Takaddum Partisi uyuşma görüşmelerinde ön plana çıkma siyasetçi oluşumlar kendisine duruyor. Bu intihabat öncesinde de Sadr Grubu ile KDP ortada işteş çatı görüşmeleri olduğuna ilişkin bilgiler vardı. Önceki hükümet pazarlıklarına kıyasla KDP’nin eli elan çelimli olacaktır. Biraz kurgusal olacak ihtimal fakat KDP’nin Cumhurbaşkanlığı düşüncesince öz partisinden ortak adı namzet göstermesi yavuz gündeme gelebilir. Zira aktüel Cumhurbaşkanı’nın partisi KYB iri ortak oy kaybı yaşadı."
"Sadr, göstericilerle yakınlaşabilir"
Anadolu Yakın Doğu Araştırma Merkezi (AYAM) Araştırmacısı Fatih Oğuzhan İpek de Sadr'ın ‘silahların talih kontrolü dibine alınmasına’ ilişkin açıklamasıyla İran yanlısı grupları, aut dahil mevzularına icra ettiği vurguyla da İran ve ABD'yi gaye aldığını belirtti.
Sadr’ın 70’ten ortak tomar iskemle ile hükümet teşekkül sürecinde dubara müessis olacağını dile getiren İpek şu halde bitmeme etti:
"'Ne Batı ne Doğu' söylemiyle Iraklılık vurgusu karşıcı Sadr’ın kurulmasında kılavuz gemisi olabileceği hükümetin milliyetsever tonu donanımlı olacaktır. Bu çerçevede Sadr, parlamentonun ikinci iri grubu bulunan Takaddum Partisi ve KDP ile uyuşma yapabilir. Amerika karşıtı kendisine aşina Sadr’ın, Amerika ile andıran ilişkilere erbap KDP ile uzlaşacakları hükümet, önümüzde çağda Kazimi hükümeti ile başlamış bulunan lehçe ve global güçlere mesafeli iç ve aut yöntem anlayışını bitmeme ettirecektir. Bununla birlikte, emektar Başbakan İbrahim Caferi’nin 'Irak’ta yolsuzluğun siyasetçi ortak kültür' yer aldığı ifadesi, Irak’ta Sadr’ın vaatlerinin aşırı da falsosuz gerçekleşmeyeceğinin işareti."
