Irak’ta hükümet kurulum periyodunu tıkayan Cumhurbaşkanlığı seçimi ve beklenen senaryolar

Erbil

Ekim 2021'de meydana gelen umumi seçimlerin peşi sıra önceki oturumunu 9 Ocak'ta karşılayıcı Irak Meclisinde hala cumhur reisi seçimi yapılamadı.

Yeni cumhurbaşkanının başvekil adayına hükümeti ihdas vazifesini verecek olması dolayısıyla cumhurbaşkanlığı seçiminde yaşanmış olan tıkanıklık da hükümet kurulum döneminin ertelenmesine minval açıyor.

Cumhurbaşkanı seçilene derece Berhem Salih’in görevine bitmeme edeceği ülkede siyasal partilerin adaylar üstündeki uzlaşma ve rekabeti derece Irak Yüksek Federal Mahkemesinin adaylara dair kararları da cumhur reisi seçimindeki beklenen senaryolarda belirleyici olacak.

Cumhurbaşkanlığı seçimi bozukluk tıkandı?

Irak'ta 2003'teki Amerika işgali sonrası kurulan siyasal muadele gereği cumhur reisi Kürtlerden, başvekil Şiilerden ve divan başkanı da Sünnilerden seçiliyor.

Cumhurbaşkanlığı makamı ile ilişik alegori ülkede Kürtlerin temessül edilmiş olduğu dü şişman partiden Kürdistan Demokrat Partisi (KDP) ve Kürdistan Yurtseverler Birliği (KYB) eş yanında insan üstünde anlaşamayınca değişik adaylar çıkardı.

KDP'nin talibi Hoşyar Zebari'nin adaylığı Irak Federal Yüksek Mahkemesi kabilinden engellenince Sadr Hareketi, Sünniler ve KDP 7 Şubat'ta Cumhurbaşkanını öğürtlemek neredeyse birleşen Meclis oturumunu boykot etti ve 329 sandalyeli Parlamentoda oturuma hemen 58 mebus katıldı. Adaylardan birinin Cumhurbaşkanı seçilebilmesi düşüncesince Parlamentonun üçte ikisinin oyunu alması gerekiyor.

Öte taraftan Meclis'te 9 Ocak'taki açma oturumunun peşi sıra en geç 1 ay içre acemi cumhurbaşkanının seçilmesi gerekiyor. Bunun peşi sıra ise seçilen Cumhurbaşkanı, seçimde en aşkın sandalyeyi elde fail partinin liderini hükümeti kurmakla görevlendiriyor.

Kürtlerin zat aralarında Cumhurbaşkanı dair uzlaşma sağlayamaması dolayısıyla eş yönetim hükûmeti görüşmelerini KDP ile yürüteç Sadr ve Sünniler de KYB'nin adayına dayanaklık eylemek vermiyor ve proses bundan dolayı uzuyor.

Sadr ise öbür Şii grupların hesabına Mesut Barzani liderliğindeki KDP ve Sünni gruplarla hükümet ihdas yapmak istiyor. Bu da İran'a yaklaşan Şiilerin şimdi da agresifleşmesine ve kaba tepkiler vermesine minval açıyor.

Kürtler ve Şiiler zat aralarında bölündü, Sünniler ise biricik yapı altında

Irak'ta umumi intihabat 10 Ekim 2021'de yapılmış oldu ve Mukteda es-Sadr liderliğindeki Sadr Hareketi Meclis'teki 329 sandalyenin 73'ünü alarak seçimin galibi oldu.

Önceki seçimlerde Şiiler, Kürtler ve Sünniler biricik yavuklu üstünde uzlaşma sağlıyordu fakat akıbet dü devirde Kürtler Cumhurbaşkanlığı makamı üstünde anlaşamazken Şiiler de zat aralarında ayrılmış durumda. Sünniler ise bu kat biricik yapı altında toplanmayı başarabildi.

Sadr, öbür Şii gruplarla hükümet oluşturmayı ikrar ederken Irak'ın bulunan durumundan mesul tuttuğu emektar başvekil ve Kanun Devleti Grubu önderi Nuri el-Maliki ile eş yönetim hükûmeti ihdas yapmak istemiyor. Diğer Şii gruplar ise Maliki'nin de içre olmasını eşya koşuyor.

Sadr, ülkede 2006-2014 yılları ortada 2 devre başvekillik karşılayıcı Maliki'yi "yolsuzluk ve kuvvet olayları" ile suçluyor. Sadr, DAEŞ'in ülkenin ehemmiyetli yanında bölümünü ele geçirmesinden de Maliki'yi mesul tutuyor.

KDP'nin adayı, Sadr ve Sünnilerin yardımıyla Cumhurbaşkanı olmaya en yaklaşan isim

Ülkede hükümetin kurulması düşüncesince de endamsız müddette yapılması müstelzim Cumhurbaşkanı seçimi süreciyle ilişik yanında paradigma beklenen senaryolar bulunuyor.

Muhtemel senaryolardan biri Yüksek Federal Mahkemenin 1 Mart'taki oturumunda KDP'nin talibi IKBY İçişleri Bakanı Reber Ahmed'in adaylığını onaylaması ve Cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ikinci kat yapılmasının anayasaya akıllıca olduğuna değişmeyen vermesi.

Bu vaziyette KDP'nin talibi Reber Ahmed, Sadr ve Sünni grupların da yardımıyla Cumhurbaşkanı olmaya en yaklaşan isim. Bunun olması şeklinde ise KYB ile KDP arasındaki anlaşmazlığın derinleşmesi ve Süleymaniye-Erbil hattında acemi krizlerin çıkması beklenebilir.

KDP'nin yalman yanında halde ihtilaf etmiş olduğu Berhem Salih'in Bağdat'taki siyasal arenayı bırakıp Süleymaniye'ye dönmesi bölgedeki hareketliliği de artıracaktır. IKBY Parlamento seçimlerinin 1 Ekim'de yapılacağını dikkate aldığımızda lehçe kurda yunak gelişmelere tanık olunabilir.

KDP-Sadr-Sünniler, Berhem Salih'e rakip yanında isme dayanaklık eylemek verebilir

İkinci yanında senaryo ise Federal Mahkemenin KDP adayını baştan veto etmesi ve yavuklu seçimlerinin ikinci kat yapılmasının anayasaya karşıt olduğuna hükmetmesidir. Böyle yanında vaziyette adaylıkları onaylanan 25 eş Cumhurbaşkanlığı düşüncesince yarışacak. En çelimli yavuklu ise KYB'nin talibi Berhem Salih'in adı öne çıkacaktır.

Böyle yanında evolüsyon karşısında KDP-Sadr-Sünniler adaylar arasından Salih'e rakip olabilecek yanında insan üstünde uzlaşma sağlayıp ona dayanaklık eylemek verebilirler. Böyle yanında kararın siyasal dengeleri kesinlikle etkileyeceğini ise kestirim eylemek zor.

KDP-Sadr-Sünniler, Cumhurbaşkanlığı seçimini boykot edebilir

İhtimallerden biri de KDP'nin, KYB'nin vereceği bazısı tavizler karşılığında Salih'in adaylığını ikrar etmesidir. Bu cılız yanında belki olmakla beraberce KYB'nin atacağı adımlara dair alegori kabil bir vaziyete gelebilir.

Federal Mahkeme, KDP'nin adayını veto ederse Sadr ve Sünni koalisyonu da Meclis oturumunu boykot değer ve Cumhurbaşkanı seçilemez. Çünkü Cumhurbaşkanlığı seçimleri düşüncesince Meclis'te 3'te 2 çoğunluğun oturumunda amade bulunması gerekiyor.