Tahran
İran'da Şii ilmek adamı Ayetullah Ruhullah Humeyni liderliğinde 10 Şubat 1979'da gerçekleşen inkılap ile Muhammed Şah Rıza Pehlevi'nin monarşik yönetimine sonuç verilirken, elan geçmiş uğrunda ilerleyici ABD ile ilişkilerde de acemi ortak sürece girildi.
ABD'nin 16 Ocak 1979'da ülkeyi vazgeçme fail Şah'a korunma hakkı vermesine itiraz fail Humeyni liderliğindeki İran, ABD'nin Tahran Büyükelçiliğinde namına dirlik casusluk faaliyetleri yapıldığını encam sürerek Washington yönetimini başlangıç gayeye koydu.
ABD'nin Tahran Büyükelçiliği İran devletinin yönlendirmesiyle işgal edildi
İki diyar arasındaki çapraz izahat ve huzursuzluğun çoğalması hesabına İran devletinin desteklediği ve menfaatlerini "öğrenci" şekilde adlandıran silahlı gruplar, 4 Kasım 1979'da ABD'nin Tahran Büyükelçiliğini işgal etti.
Devrim önderi Humeyni'nin "birincisinden elan şişman ortak devrim" halinde nitelendirdiği elçilik işgalinde ABD'li 52 dış ilişkiler uzmanı 444 gündüz süresince tutu tutuldu. Tahran yönetimi elçilikte kendilerine dirlik hazırlanmakta bulunan 70 casusluk belgesini ele geçirdiklerini encam sürdü.
İran'a müteveccih ABD yaptırımları elçilik işgaliyle başladı
Bu fenomen çağdaş politik tarihteki "en etraflıca diplomatik tutak krizi" şekilde kayıtlara geçti. ABD yönetimi işgali arsıulusal hukukun bariz ortak ihlali şekilde değerlendirerek Tahran ile hepsi diplomatik ilişkileri kesti ve bu ülkeye müteveccih yaptırımları yaşama geçirdi. ABD, başkaca İran'dan arsa yağı ithalatını 12 Kasım 1979'da sona erdirdi ve tahminî 8 bilyon dolarlık İran varlığını 14 Kasım'da dondurdu.
Dönemin ABD Başkanı Demokrat Partili Jimmy Carter, “4 Kasım 1979, katiyen unutamayacağım ortak tarih” niteleyerek olayın zat ülkesi düşüncesince önemini ortaya koyarken, Körfez'e andıran sularda karakol gezen ABD ordusuna ilgilendiren USS Nimitz (CVN-68) ve başka harp gemilerinin de kullanılarak rehinelerin kurtarılması düşüncesince dizi eylem yapılmasını emretti.
İran-ABD ilişkileri bu işgalin arkası esna inişli yokuşlu ortak tempo takip etti ve etraf arasındaki kan basıncı devir kurnaz yükselse de yunak ortak çatışmaya dönüşmedi.
20 sene sonradan yüklülük yukarı seviyeye taşındı
ABD 3 Ocak 2020'de İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'yi Irak'ın başkenti Bağdat'ta iklim saldırısı ile öldürerek bu gerilimi yukarı seviyeye taşıdı. İran ise buna dişe diş şekilde ABD'nin Irak'taki Ayn el-Esed Hava Üssü'nü onlarca balistik füzeyle vurduğunu duyurdu.
İranlı askeri ve politik makamlar Ayn el-Esed Hava Üssü'ne bitirdikleri hamle ile ABD'ye kayıplar verdiklerini açıklasalar da Süleymani'nin intikamının alınmadığı anlamında umumi ortak doyum oluştu. Bu sebeple İranlı yetkililer gerilimi elan aşkın tırmandırmamak, çekirdeksel anlaşmaya acemi ortak olanak hasretmek ve arsıulusal kamuoyunda elan aşkın aksülamel toplamamak düşüncesince "Süleymani'nin intikamının akıllıca devir ve zeminde alınacağı" açıklamasında bulundular.
İran ile ABD ortada elçilik işgaliyle süregelen yaptırımlar politik gelişmelere ilişkin şekilde hafifleyip sertleşti. Mahmud Ahmedinejad zamanında Birleşmiş Milletler (BM) yaptırımlarına dönüşen proses Temmuz 2015'te imzalanan ve Ocak 2016'da yürürlüğe giren çekirdeksel geçim ile kalktı.
İran, yaptırımların kalkmasıyla şen ortak dem aldı fakat ABD'de Cumhuriyetçi Donald Trump'ın başa gelmesi ve Mayıs 2018'de çekirdeksel anlaşmadan ayrılmasıyla diyar baştan hesaplı ve içtimai krizlerin pençesine düştü.
İran güzeşte sene silme etmiş olduğu protestoları bu sene kombinezon sonucu aldı
Tahran yönetimi demincek de Trump'ın arkası esna göreve mevrut ve çekirdeksel anlaşmaya devir sinyali sağlayan Demokrat Partili Joe Biden ile geçim metodları arıyor fakat İran'da hükümet değişikliğinin arkası esna muhafazakarların iş başına gelmesiyle bu proses ağırbaşlı işliyor.
İki yan ortada yaşanmış bulunan hepsi sorunlar, gerilimler, anlaşmazlıklar ve krizler 4 Kasım 1979'daki elçilik işgaline dayanıyor. Bu sebeple Trump İran'ın arsa yağı ihracatını sıfırlamayı hedefleyen yaptırımları elçilik işgalinin 39. sene dönümünde yaşama geçirdi.
Tahran, güzeşte sene ABD Büyükelçiliği işgalinin 41. sene dönümünde, rastgele sene meydana getirilen protestoları sonuç anda acemi sima koronavirüs (Kovid-19) sebebi öne sürülerek silme etti. Bu karar, ABD seçimleri önceleri yarışı kazanarak ambargoyu kaldırması muhtemel Biden'a ve seçmenine ileti şekilde değerlendirilmişti.
İran güzeşte sene silme etmiş olduğu ABD karşıtı gıcırtı gösterilerini erte diyar genelinde gerçekleştireceğini açıkladı. Başkent Tahran'da da işgal edilen elçilik binasının uğrunda ABD karşıtı kitlesel gösteriler düzenlenecek.
Tahran, elçiliği işgal edenleri ehemmiyetli görevlere getirdi
İşgale dirlik çıkan zamanın İran Başbakanı Mehdi Bezirgan, hükümetinin bunu önleme mevzusundaki başarısızlığının arkası esna vakası gıcırtı buyurmak düşüncesince 6 Kasım 1979'da görevinden istifa etti. Bezirgan'ın birlikte kabinedeki nice icra vekili da bu vakaya itiraz etti.
Elçilik işgalini düzenleniş fail ve zarfında arazi meydan öğrencilerden Hüseyin Dehkan Savunma Bakanlığı, İzzetullah Zerkami İran Radyo ve Televizyon Kurumu Başkanlığı, Habibullah Biteref Enerji Bakanlığı, Rıza Seyfullahi Emniyet Genel Müdürlüğü ve emektar Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi'nin kardeşi Muhammed Rıza Hatemi mebusluk yaptı. Muhammed Ali Caferi ise Devrim Muhafızları Genel Komutanlığı görevine getirildi.
Rehine krizinin hayattaki yankısı
İran 10 Şubat 1979'daki devrimle evren gündemine oturdu ve ABD karşıtı cephede arazi meydan gruplarla ülkelerin de özen odağı oldu. Humeyni yönetimindeki İran, devrimden 9 ay sonradan gerçekleştirdiği bu hamleyle ortak hamle elan encam gitmiş ve ABD karşıtlığıyla tanıdık çevrelerde şişman sıcakkanlılık uyandırmıştı.
ABD Büyükelçiliğinin işgali, İran ile Muammer Kaddafi yönetimindeki Libya'yı birbirine yakınlaştırmış ve İran-Irak Savaşı'nda Kaddafi'nin Tahran'a dayanak noktası vermesine sebep olmuştu. İran Devrim Muhafızları Ordusuna ilişkin askerler bu tarihte Libya'da askeri yetişek aldı. Küba önderi Fidel Castro ise Humeyni'ye ihtilalci ortak antiemperyalist şekilde övgülerde bulundu.
İran'da 4 Kasım, rastgele sene "Küresel Emperyalizme Karşı Milli Mücadele Günü" şekilde kutlanıyor ve Büyükelçilik binası uğrunda enli gösterilere oyunluk oluyor. İşgal edilen büyükelçilik binası ve noktayı de bugünlerde Devrim Muhafızlarına ilişkin silahlı unsurlar kabilinden kullanılıyor.
Elçilik işgali ve tutak krizi beyaz perde filmlerine madde oldu
Rehine krizi, İran devletinin şişman tepkisini çekici ödüllü ARGO beyaz perde filmine madde oldu. Emekli ortak CIA ajanının esas avlu öyküsünü madde meydan ve işgalden kaçmayı başarıp Kanada'nın Tahran Büyükelçiliğine sezdirmeden sığınan 6 Amerikalı diplomatın İran'dan kaçırılması vakasını dramatize fail Ben Affleck yönetmenliğindeki 2012 yılında yapılmış Amerikan filmi ARGO, 85. Akademi Ödülleri'nde En İyi Film, En İyi Uyarlama Senaryo ve En İyi Kurgu ödüllerini kazandı.
Hikaye 2007 senesinde CIA dizi eylem sorumlusu bulunan Tony Mendez'in yazdığı "The Master of Disguise" adlı işaret ve Joshuah Berman'ın madde hesabına Wired adlı dergide yazdığı "The Great Escape" adlı yazı ile açığa çıktı.
Ayrıca mevzuyla bağlılık 1981 yapımlı İran'dan Kaçış (Kanadalının Çılgın Macerası) ve 2013 yapımlı Tahran'daki Adamımız ünlü dü dokümanter film çekildi.
