Tahran
176 bireyin yaşamını kaybetmiş yer aldığı vakayla ilgili, İran ile Ukrayna ortada suçluların cezalandırılması ve ödence üstüne da barışma sağlanamadı.
İran, 3 Ocak 2020'de Amerika çeşidinden Bağdat Havalimanı'nda öldürülmüş Devrim Muhafızları Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin öcünü ikrar eylemek amacıyla 8 Ocak'ın evvel saatlerinde ABD'nin Irak'taki Ayn el-Esed Hava Üssü'nü onlarca füzeyle vurduğunu duyurdu.
Dünya bu vakası tartışırken kısaca 5 vakit sonraları 06.18'de Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanı'ndan Ukrayna'nın başkenti Kiev'e görmek az daha havalanan Ukrayna Hava Yollarına dayalı Boeing 737 tipi birlikte geçici uçağı kalkıştan çelimsiz müddet sonraları düştü.
İran ilkin "teknik arıza" dedi peşi sıra "füzeyle vurulduğunu" itiraf etti
Uçak'ta mevcut İran, Kanada, İngiltere, Ukrayna, İsveç, Hollanda ve Afganistan yurttaşı 176 insandan kurtulan olmadı.
İran ilkin olayın sebebinin uran aksaklık bulunduğunu beyan etti fakat Kanada Başbakanı Justin Trudeau ellerinde uçağın İran'a dayalı roket ile ezbere vurulduğuna değgin kanıtlar bulunduğunu ve vakası aydınlatacak cevaplar beklediklerini söyledi.
İran Genelkurmay Başkanlığı, 3 güneş devam eden tartışmaların peşi sıra Ukrayna Hava Yollarına dayalı uçağın "yanlışlıkla" roket vurma etmesi neticesinde düştüğünü itiraf etti.
Tahran yönetimi, tekme vatandaşlığı ikrar etmediği ve 63 İran-Kanadalıyı da İran yurttaşı yerine hesapladığı düşüncesince 145 İranlının yaşamını kaybettiğini duyurdu. Yolcuların 81'i kadın, 70'i erkek, 15'i çocuk, bir tanesi de bebekti.
Zarif'ten "olayın kasti yerine saklandığı" yorumu
Eski İran Dışişleri Bakanı Muhammed Cevad Zarif, 26 Nisan 2021'de sızdırılan nağme kaydında, mevzuyla dayalı şunları söyledi:
"Ukrayna uçağı 8 Ocak'ta vuruldu, ego 10 Ocak'ta meydana getirilen Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi toplantısına katıldım ve 'Dünya füzeyle vurulduğunu söylüyor, hakeza ise bunu açıklayın ki elbette hal bulacağımıza bakalım' dedim. Allah şahittir, bana anca işlem ettiler ki güya onlara kalay ettim. 'Ne demek? Git tivit at ve yalanla' dediler. 8 Ocak'ta füzeyle vurulduğunu biliyorlardı."
Dönemin İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani, uçağın füzeyle vurulduğunun açıklanmasının peşi sıra Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy'i telefonla arayarak vakadan çevre bozukluk diledi. Zelenskiy itiraf üzerinde İran'dan ödence ve resmi bozukluk beklediklerini duyurdu.
Olayla dayalı kimesne cezalandırılmadı ve istifa fail olmadı
İran Devrim Muhafızları Ordusu Hava-Uzay Kuvvetleri Komutanı Tuğgeneral Emir Ali Hacızade ise uçağın cruise (seyir) füzesi yerine algılandığını söyleyerek, "Özellikle Amerikalıların İran'da 52 yeri vuracaklarını açıklamasıyla hücum ve defans birlikleri yüzdelik beniz alarma geçmişti." dedi.
Hacızade, "Ukrayna uçağının füzeyle düşürüldüğünü öğrenince ölmeyi diledim. Hadisedeki mesuliyeti ikrar ediyoruz. Boynumuz kıldan incedir. Yetkililerin hakkımızda alacağı rastgele birlikte ayrışık karara itaat edeceğiz." açıklaması yapmış oldu fakat kendisince rastgele birlikte sormaca açılmadı ve vazifesini sürdürmeye bitmeme etti.
Eski Tahran Askeri Başsavcısı Gulam Abbas Türki, 7 Ocak 2021'de icra ettiği açıklamada, vakada detone yer aldığı belirleme edilen kişilerden elden birinin vakfedilmiş bulunduğunu, diğerlerinin kefaletle başıboş bırakıldığını bildirdi. Türki, 6 Nisan 2021'de ise uçağının düşürülmesi vakasına karıştığı iddiasıyla 10 İranlı izinli kendisince savca düzenlendiğini açıklarken, iddianameye bap bulunan kişiler, itham ve maksut cezalarla dayalı ise ayrıntı paylaşmadı.
İran'daki takım eksikliği dolayısıyla vakadan kısaca 7 ay sonraya denli açılamayan karakutu, araştırmaların yapılması düşüncesince 17 Temmuz 2020'de Fransa'ya gönderildi. Fransa ise okunması tamamlanan karakutuyu 23 Temmuz 2020'de İran'a iadeli etti. İran ve Ukrayna heyeti, ödence üstüne 29-30 Temmuz 2020'de Ukrayna'da görüşmeler gerçekleştirdi.
İran ailelere 150 biner dolar ödence ödemeyi ikrar etti
İran, 30 Aralık 2020'de yaşamını kaybedenlerin rastgele birlikte birinin ailesine 150 bin dolar ödence ifa neticesinde aldı. Ukrayna Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Oleg Nikolenko ise İran medyasındaki habere ilişkin, ödenecek tazminatın çevre ortada müzakerat neticesinde belirlenmesi icap ettiğini bildirdi. Ardından Yargı Erki Sözcüsü Gulam Hüseyin İsmaili, 15 Haziran 2021'de icra ettiği açıklamada kişi belirledikleri tazminatı ödeyeceklerini söyledi.
İran ile Ukrayna ve gayrı devletler arasında; ödence ve gayrı mevzularla dayalı meydana getirilen görüşmelerde uzlaşma sağlanamadı, çevre birbirini suçlamaya bitmeme etti.
İran sonuncu tutanağı yayımladı
İran Havacılık Kurumu, uçağın vurulmasına bağlı 139 sayfalık sonuncu raporunu 17 Mart 2021'de yayımladı. Farsça ve İngilizce yerine hazırlanmakta bulunan tutanağa göre, pervaz kadrosu ile cihannüma arasındaki danışma "başarılı" değildi, cerrah merkezden müsaade almadan füzeleri ateşledi ve ilçe anına dayalı paylaşılan sahneler doğru.
Uçağın kalkıştan çelimsiz müddet sonraları yükselirken kazaya uğradığının doğrulama edilmiş yer aldığı raporda, eşya cihazlarının ilçe durumunda bulunmuş yer aldığı fakat çabuk muvasala kaydedicisinin bulunamadığı tabir edildi.
Raporda, iklim defans sistemi operatörünün Ukrayna uçağını "düşman hedef" yerine görmüş yer aldığı ve merkezin emirini beklemeden birlikte numara füzeyi fırlattığı, bunun peşi sıra sistemin cereyan halindeki amaca kilitlenerek ikinci füzeyi de fırlattığı kaydedildi.
Kazanın peşi sıra Ukrayna'nın temsilcileriyle yağız kutuların okunması düşüncesince düzentileme yapıldığı fakat Amerika yaptırımları dolayısıyla lazım teçhizatın gerçekleştirme edilemediği ve bu yüzden Fransa'ya gönderilmesi üstüne uzlaşma sağlandığı hatırlatılan raporda, 4 nağme kanalının bulunmuş yer aldığı ve seslerin kalitesinin güzel yer aldığı aktarıldı.
Raporda ayrıca, uçağa füzelerin vurma etmesiyle dayalı paylaşılan görüntülerin akilane olduğuna ve görüntüleri çekici bireyin düzenlilik güçlerince belirlendiğine ayraç edildi. Görüntüleri çekici bireyin birlikte yapım fabrikasında dideban olduğu, birlikte numara füzenin fırlatılmasını ve patlamayı gördükten sonraları el telefonu kamerasıyla uçaktan ve ikinci füzenin kez açmış yer aldığı patlamadan fon edinmeyi başardığı tabir edildi.
Ukrayna tutanağa reaksiyon gösterdi
Ukrayna Dışişleri Bakanı Dimitro Kuleba, icra ettiği açıklamada, ülkesinin tutanağa bağlı İran'a 90 sayfalık kıymetlendirme ve teklif gönderdiğini belirtti. Yayımlanan sonuncu raporun, uçağın düşürülmesine bağlı gerçekleri hıfız girişiminden apayrı birlikte nesne olmadığını kaydeden Kuleba, İran'ın gerçekleştirdiği incelemenin arsıulusal standartlardan ırak bulunduğunu söyledi.
Kuleba, "Bu birlikte anlatım değil, gerçekleri ortaya çıkarmayı değil İran'ı temize çıkarmayı amaçlayan birlikte yönlendirme koleksiyonudur." değerlendirmesinde bulundu. Kuleba, İran'ın sorumluluktan kaçmasına yahut gerçekleri örtbas etmesine müsaade vermeyeceklerinin altını çizdi.
Kanada mahkemesi İran'ı 107 milyon dolar tazminata mahkum etti
Kanada'nın Ontario eyaletinde tanıdık davada mahkeme, Ukrayna uçağını düşüren İran'ı 107 milyon dolar tazminata mahkum etti.
Ontario Yüksek Adalet Mahkemesinden Yargıç Edward Belobaba, 6 kurbanın varisleri çeşidinden paylaşılmak az daha 100 milyon dolarlık cezai ödence ödenmesine hükmetti. Yargıç Belobaba, kararında, karı üyelerine rehberlik, iş ve tesanüt kaybı düşüncesince 1 milyon dolar ile biberli ve ıstırap düşüncesince de 6 milyon dolar ödence davası ödenmesine değişmeyen verdi.
İran'ın diyar dışındaki para varlıklarına el konulacak
Davayı açan Shahin Moghaddam, Mehrzad Zarei, Ali Gorji ile İran'ın misillemesinden rahatsız bulunan ve isimlerini hafi markajcı gayrı 3 bireyin avukatı Mark Arnold, CBC'ye icra ettiği açıklamada, ödence rakamlarının tahsili düşüncesince gerekeni yapacaklarını söyledi.
Arnold, kadrosunun Kanada ve diyar dışındaki İran varlıklarına el koyacağını, İran'ın apayrı devletlerde yer yağı tankerleri bulunduğunu ve ailelerin alacağını öğrenim eylemek düşüncesince ahbaplık mücadelesine bitmeme edeceklerini tabir etti.
