İstanbul
İran, iktisadi yaptırımların kaldırılması düşüncesince aylardır Viyana'da muhataplarıyla müzakereleri sürdürürken ciddi ortağı adına bildik Rusya'nın Washington yönetiminden güvence istemesi nükleer anlaşma görüşmelerine boşluk verilmesine sebep oldu.
Nükleer anlaşmanın baştan yaşama geçirilmesi ve İran'a meri yaptırımların kaldırılması şartıyla Avusturya'nın başkenti Viyana'da güzeşte sene süregelen görüşmelerde boşluk ayında 8. tuğra geçilmişti. Ancak Rusya'nın 24 Şubat'ta Ukrayna'ya saldırısı üzerinde Batı'nın bu ülkeye müteveccih ciddi müeyyide kararlarını açıklaması hemen sonra Moskova yönetiminin güvence şartını ortaya atması 11 aydır devam eden görüşmeleri çıkmaza soktu.
Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov, 5 Mart'ta meydana getirdiği açıklamada, "ABD'li meslektaşlarımızdan, (Ukrayna mücadelesi sonrası Rusya'ya müteveccih başlatılan) toy yaptırımların Rusya'nın İran'la ekonomik, ticaret, envestisman ve uygulayım bilimi transferinde özgürcesine teşrikimesai yapmamıza bariyer olmadığını içeren kayıtlı birlikte güvence istedik." dedi. Bu ifadeler İran'da birtakımı siyasal analizler çeşidinden Rusya'nın Viyana görüşmelerini negatif yönde tesir çabaları adına yorumlandı.
AA muhabirine mütekellim İranlı düzeltmeci politikacı Dr. Ahmed Zeydabadi, Rusya'nın güvence talebinin Viyana görüşmelerini negatif yönde etkilediğini düşünüyor.
Nükleer anlaşmanın yaşama geçmesinden sonraları İran'la ticari ilişkilerinin yaptırımlar dolayısıyla durdurulmaması garantisi istemesinin Moskova'nın çıkarları açısından anlaşılır bulunduğunu dile getiren Zeydabadi, "Aksi takdirde anlaşmanın taraflarından birisi bulunan Rusya nükleer anlaşmanın yaşama geçirilmesiyle birlikte çıkar elde edemeyeceği derece bundan dokunca görecektir." ifadelerini kullandı.
"İran'ın çıkarları tehlikeye girebilir"
Rusya'nın bu adımıyla İran'ın çıkarları açısından dü probleminin ortaya çıktığını dile getiren Zeydabadi, şunları söyledi:
"Birincisi; Rusya'nın güvence talebi, aşikâr birlikte biçimde nükleer anlaşmanın engellenmesi yahut sonuncu anlaşmaya muvasala süresinin uzatılması anlamına gelmektedir. İkincisi; şayet İran, Rusya'nın dünyayla yegâne tecim kanalı biçimine gelirse, Moskova bu kanaldan en fevk faydayı çıkarmak isteyecektir ve İran'dan talepleri gün günden artacaktır. Bu durumda, Rusya'ya gereğinden birlikte tomar yakınlaşmış bulunan İran, bu taleplere erinç çıkamayabilir ve bu halde özlük çıkarları tehlikeye girebilir. Bu dü yönden Rusya'nın güvence talebi İran düşüncesince aşırı zararlıdır. Tabii bu istem Rusların özlük çıkarları açısından mantıksız değildir."
"İran halkı Rusya'ya güvenmez"
İran-Rusya ilişkilerinin evveliyatına bakılınca birlikte güvenlik sorunundan uydurma edilebileceğini kaydeden Zeydabadi, "İran halkı Rusya'ya güvenmez. Ama yönetim, başta muhafazakarlar, ABD'ye erinç Rusların çıkarlarını koruyacaklarına inanıyorlar ve birlikte çeşit güvenlik duyarak ona andıran olmaya çalışıyorlar." dedi.
Zeydabadi, Rusya'nın nükleer anlaşmaya bariyer çıkarmasıyla ait İran devleti içerisindeki muhafazakarların ikiye ayrıldığına dikkati çekerek, "Nükleer anlaşmaya erinç olanlar, Rusya'nın bu adımından sevinme duyuyorlar. Nükleer anlaşma sağlanırsa Amerika ve Batılı ülkelerle münasebat yumuşayabilir bu da tutucu kesimin iç siyasetteki yerini tehlikeye düşürebilir sanarak düşünüyorlar." sanarak konuştu.
Çeşitli sorunlarla erinç karşıya bulunan hükümetin ise Rusya'nın bu çıkışından erinçsiz bulunduğunu tamlayan Zeydabadi, bu rahatsızlığı, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in şimşeklerini üstlerine çekmemek ve içeride Batı'ya yönelişi istemedikleri düşüncesince açık açık dile getirmediklerini söyledi.
Zeydabadi, "İran yönetimi Rusya'ya aksülamel göstermeyi erteleyecektir. Fakat gergi takiben bu problemi çözmeye çalışacaklardır. Eğer bunu gergi peşinde çözemezlerse o takdirde birlikte büyüklenme alacaklardır." değerlendirmesinde bulundu.
ABD ve İran'ın Rusya'yı etüt haricinde sara öteki taraflarla anlaşma ihtimaline bağlı ise Zeydabadi, "Rusya, taraflardan birisi ve bu anlaşmada oranı var. taraflardan birinin imzası yapılmaksızın bu anlaşma belkili olmaz. Ancak geçmiş anlaşma lağvedilir ve hesabına apayrı birlikte anlaşma yapılırsa o takdirde olur." dedi.
"Asıl bap İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek"
İranlı Uluslararası İlişkiler Uzmanı Dr. Mehdi Mutahharniya, nükleer anlaşmaya yaklaşılmışken Rusya'nın akıbet anda oyunun kurallarını değiştirdiğini söyledi.
Mutahharniya, "Her ne derece korkuyla beklenti ortada birtakımı görüşülmesi müstelzim konuların kalmış olduğu söylense de umumi adına birlikte anlaşmaya varmaya yaklaşıldığı anlatım ediliyordu. Anlaşmaya varılacağı bekleniyordu. Dışişleri bakanlarının anlaşmaya akıbet yöntemini özgülemek düşüncesince Viyana'da birlikte araya gelmeleri konuşulurken, Ukrayna vakasının yarık vermesiyle Rusya'nın bu güvence rıza konusu gündeme geldi." dedi.
ABD ve Batılı devletlerin Ukrayna mücadelesi hemen sonra Rusya'ya uyguladıkları yaptırımların İran'a meri yaptırımları geçtiğini dile getiren Mutahharniya, şunları kaydetti:
"Asıl bap İran'ın evren yer yağı pazarına ulaşımının önüne geçmek. Her ne derece İran Rusya'yı ciddi kuma iklim adına adlandırsa da dü ülke, erke piyasasında rakip ülkelerdir. Rusya bundan dolayı akıbet anda güvence talebini gündeme getirmiştir ve etüt masasını yıktı. Bir anlaşmaya varılmanın akıbet merhalesinde gelinmişti ki, Rusya akıbet anda oyunun kuralını değiştirdi."
Viyana nükleer müzakereleri
İran'ın nükleer faaliyetleri mevzusundaki Kapsamlı Ortak Eylem Planı (KOEP) adına bilinen anlaşmanın ilki, 2015 yılında, Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyinin 5 sürekli üyesi (İngiltere, ABD, Çin, Fransa, Rusya) ile Almanya ve İran ortada imzalanmıştı.
Eski Amerika Başkanı Donald Trump'ın 2018'de ülkesini yegâne yönlü adına anlaşmadan çekilme sonucu hemen sonra İran'a müteveccih iktisadi yaptırımlar yeni baştan uygulamaya konulmuştu. Bunun üzerinde Tahran yönetimi nükleer faaliyetlerine kademeli adına art dönmüştü.
KOEP'in baştan yürürlüğe konulması şartıyla muhit Nisan 2021'de Avusturya'nın başkenti Viyana'da görüşmelere başlamıştı.
