Viyana
Uluslararası politik literatüre 19. asrın başlarında giren tarafsızlık, az hâlâ dört başı mamur Batı dillerinde ayrımsız kelimeyle adlandırılıyor. Almancası "neutralität", İngilizcesi "neutral", Fransızcası "neutralité" bulunan bitaraflık kelimesinin kökeni Latince "hiçbiri" ve ya "iki yandan da değil" anlamına mevrut "neuter"e dayanıyor.
Tarafsızlık ilkesini, evren genelinde en etraflıca müddet uygulayıcı ve bu prensibi aut politikasının karar unsuru gören İsviçre, 1815'den beri göz boncuğu muharebeye katılmadı, savaşçı taraflardan rastgele birinin yanı sıra toprak almadı ve ayrıca Rusya-Ukrayna savaşına derece ayıplama dahil, çatışan taraflara müteveccih birlikte davranış sergilemedi.
Bu ıvır zıvır itidalli Avrupa ülkesine bilhassa İkinci Dünya Savaşı sonra Avusturya, İsveç ve Finlandiya da katıldı.
Dünya genelinde Türkiye engelleme nice ülke, bazısı vakitlerde yansız kalmayı yeğleme etmişse de Avusturya, İsviçre ve İsveç bu prensibi aut politikalarının değişmezi gördü.
Birinci Dünya Savaşı öncesinde Avrupa'nın en serbest topraklarına cemaat imparatorluklarından bir tanesi konumundaki Avusturya, İkinci Dünya Savaşı sonra kaybeden tarafta toprak almış yer aldığı düşüncesince 10 sene süresince aralarında emektar Sovyetler Birliği'nin de bulunmuş yer aldığı galip devletlerin işgali altında kaldı.
Avusturya'nın bitaraflık kararı
Avusturya, ikinci defa istiklaline kavuştuğu 1955'de İkinci Cumhuriyet adına bilinen toy devletin anayasasında, sürekli bitaraflık maddesine toprak vermesiyle bundan böyle diyar dışındaki rastgele birlikte silahlı arbedede yan olamayacağını anons etti.
Tarafsızlık ilkesini anayasaya koyarak türel birlikte zemine oturtan Avusturya, o çağda bu ülkede temsilciliği mevcut 65 ülkenin de Viyana yönetiminin bitaraflık ilkesini ikrar etmesi sağlandı. Böylelikle Avusturya hem anayasası bununla birlikte arsıulusal hususiyet gözetiminde bitaraflık statüsünü elde etti.
Kendi hevesi ile tarafsızlığı hazımlı Avusturya, silahlı çatışmalarda taraflardan rastgele birinin yanı sıra toprak almayacağı, askeri bağlaşma kurmayacağı, savaşçı taraflara askeri yardımda bulunmayacağı ve üçüncü devletlerin askeri varlıklarına topraklarında kalma izni vermeyeceği denli bitaraflık ilkesinin al çizgilerini de ikrar etmiş oldu.
Avusturya, bilhassa Soğuk Savaş devri peyda etmek bu şeklinde ahir senelerde değme ne derece yansız olsa da ekonomiden kanuncu düzenlemelere derece nice bölgede Batılı değerleri benimsedi.
AB üyeliğiyle mütebeddil tarafsızlık
Ülkede bitaraflık prensibi bugün yer aldığı denli ilk vakitlerde de ağız dalaşı konusu adına öne çıkarken Avusturya'nın, bitaraflık anlayışı Avrupa Birliği (AB) üyeliği ve ya Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarına layıkıyla değişime uğradı.
Avusturyalı yetkililer, sürekli bitaraflık ilkesinin aut politikadaki belirleyiciliğine değme fırsatta ayraç ederken "tarafsızlığın olup bitene ilgisiz eğlenmek anlamına gelmediğini, bilhassa arsıulusal hukukun ihlal edilmiş yer aldığı hallerde değme devir mazlumdan yana davranış sergilediklerini, Birlik üyeliğinden dolayı de AB'nin almış yer aldığı kararları hesabına getirdiklerine" dikkati çekiyor.
Rusya-Ukrayna cenginde Kiev'den yana davranış sergileyen ve muhtelif yaptırımları uygulayıcı Avusturya'yı bitaraflık ilkesine uyma etmediği sebebi öne sürülerek eleştiren Moskova'nın, Kiev'e, yansız Avusturya'yı dayanıklı alabileceği yönündeki önerisi, bitaraflık ilkesini birlikte defa hâlâ gündeme taşıdı.
İşgalden kurtulmanın yolu tarafsızlık
Viyana Üniversitesi İletişim Fakültesi Öğretim Üyesi ve Uluslararası Barış Enstitüsü (IIP) Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Heinz Gartner, Rusya'nın önerisi ve Avusturya'nın tarafsızlığına bağlı AA muhabirinin sorularını yanıtladı.
Gartner, Avusturya'nın bitaraflık kararının gerisinde yatan nedenlere yer vererek ülkenin ecnebi askerlerin işgali altında olduğunu, tecezzi tehlikesiyle huzur karşıya yer aldığı düşüncesince askeri birlikte ittifaktan kaçınarak bahis konusu işgalci askerlerin ülkeden çekilmelerinin sağlandığını anlatım etti.
Avusturya ve İsveç'in bitaraflık anlayışında farklılıklar bulunduğuna ayraç fail Gartner, İsveç'in tarafsızlığının arsıulusal hukuka dayanmadığını, hâlâ çoğalma zamanı ve politik birlikte davranış olduğunu, bu yüzden 1907 Lahey Sözleşmesi'nin yansız devletlere müteveccih düzenlemelerine bu ülkenin yayıncı peyda etmek denli birlikte zorunluluğunun bulunmadığını anlatım etti.
Gartner, Avusturya'nın ise hem kişi hukuku bununla birlikte arsıulusal hususiyet açısından bitaraflık statüsüne cemaat bulunduğunun altını çizdi.
Tarafsız Ukrayna
Rusya'nın, Ukrayna'ya müteveccih önerisine bağlı Gartner, "Avusturya seçimi bitaraflık biricik olasılık. Eğer Ukrayna, NATO üyeliğinden vazgeçerse Rusya birliklerini art çeker. Aksi takdirde Ukrayna, Soğuk Savaş devrinde Almanya yahut Kore'de yer aldığı denli kalımlı engelleme yahut kalımlı tecezzi tehdidi altındadır." değerlendirmesinde bulundu.
Rusya’nın dayanıklı gösterdiği birlikte gayrı diyar İsveç
İsveç, 1814'te bitişik diyar Norveç ile icra ettiği savaş sonrası aut siyaset anlayışını, ülkeyi savaşların tahripkâr neticelerinden ırak avlamak amacıyla bitaraflık politikası çevresinde şekillendirdi.
Bu tarihten itibaren rastgele birlikte muharebeye deli dolu adına katılmayan İsveç, Birinci Dünya Savaşı'nda Rus tehdidine huzur yüzünü Almanya'ya çevirmesi, dü savaş arası çağda Milletler Cemiyeti'nin deli dolu birlikte üyesi olması, İkinci Dünya Savaşı'nda birlikte yandan Nazi Almanyası'na kişi katar yollarını kullandırmak denli imtiyazlarla mümkün birlikte saldırıdan kurtulmaya çalışırken gayrı yandan Sovyetlere huzur savaşçı Finlandiya'ya kapalı dayanak vermesi dikkati çekti.
AB'nin karışan yer aldığı arsıulusal krizlerin iri birlikte çoğunluğunda İsveç, icap planlama evresinde gerekse aracısız sahada askeri adına varlığını sürdürdü. Buna huzur askeri ittifaklara katılmayan diyar NATO üyeliğine yunak bakmadı.
Rusya-Ukrayna savaşının başlamasıyla İsveç'in NATO'ya katılmasına müteveccih baskıların artarak çoğalması dolayısıyla İsveç Başbakanı Magdalena Andersson, NATO üyeliğini düşünmediklerini birlikte defa hâlâ dile getirdi.
İsveç'in Ukrayna tutumuna eleştiri
Stockholm Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Jonathan Feldman, Ukrayna-Rusya cenginde İsveç'in bitaraflık statüsünü "Türkiye ve İsrail'e kaptırdığını" söyledi.
İsveç'in Ukrayna'ya tabanca göndermesini eleştiren Feldman, "Ukrayna'ya tabanca göndermeden yansız birlikte gösteriş izleyebilirdik. Savaşta arabuluculuk rolümüzü kaybederek bu görevi Türkiye ve İsrail'e kaptırdık." ifadesini kullandı.
Doğu Avrupa Araştırmaları Uzmanı Jakob Hedenskog, İsveç'in yansız birlikte diyar olmadığını dile getirdi.
İsveç'in, AB üyesi ülkelerle askeri anlaşmaları bulunduğuna ayraç fail Hedenskog, "Anlaşma gereği AB ülkelerinden birine hamle gerçekleştiğinde, İsveç'in askeri iane sağlaması lazım. İsveç'e hamle olduğunda da AB ülkelerinin İsveç'i koruması lazım." niteleyerek konuştu.
