Hartum
Sudan'da teşrinievvel ayındaki askeri darbenin arkası sıra başvekil karışma onlarca siyasetçinin gözaltına alınmasıyla dalavere krizinin başladığı birlikte maaş süreç, kalabalık ile azledilen Başbakan Abdullah Hamduk ortada varılan siyasetçi uyum ve Hamduk'un uygulayımcı hükümeti ihdas yapmak düşüncesince görevine iadesiyle sonuçlandı.
Eski Cumhurbaşkanı Ömer el-Beşir'in 30 salname iktidarının 11 Nisan 2019'da ahali ayaklanmasıyla sona ermesinin arkası sıra süregelen intikal çağında er ve siviller ortada aylardır devam eden gerginlik 25 Ekim askeri müdahalesini yanında getirdi.
Ordu ve başvekil ortada 21 Kasım'da imzalanan siyasetçi anlaşma, belirsizliği birlikte nebze olsun ortadan kaldırsa da ülkeyi anbean acemi birlikte krize sürükleyebilecek riskler bulunuyor.
AA muhabiri, Sudan ordusunun 25 Ekim sabahı gerçekleştirdiği askeri müdahalenin arkası sıra Egemenlik Konseyi Başkanı Orgeneral Abdulfettah el-Burhan ve azlinin arkası sıra görevine iadeli edilen Başbakan Abdullah Hamduk ortada imzalanan siyasetçi anlaşmayla sonuçlanan süreci derledi.
Hamduk'un gözaltına alınmasıyla süregelen proses şu şekilde işledi:
25 Ekim:
- Başbakan Abdullah Hamduk ile baş döndürücü sayıda siyasetçi, sabahleyin düzenlilik güçlerince gözaltına alındı. Telefon ve genel ağ bağlantısı kesildi. Askerler mevki televizyonu ve radyosunu basarak baş döndürücü sayıda personeli gözaltına aldı.
- Sudan Ordusu Komutanı Abdulfettah el-Burhan, dehşet çözüm (OHAL) duyuru ettiklerini, Egemenlik Konseyi ve kabinenin feshedildiğini, ülkedeki hepsi kesimleri temessül edecek uygulayımcı birlikte hükümet kurulacağını duyurdu.
Ülke genelinde bu kararlara erinç protestolar başladı.
26 Ekim:
- Askerler eşliğinde evine dönen Başbakan Abdullah Hamduk'un ev hapsi başladı.
- Burhan, matbuat açıklamasında, "Yaptığımız askeri birlikte çarpış değil, devrimin gidişatını düzeltmektir. Ülke sakıncalı birlikte dönemeçte, ihtimal de uçurumun eşiğindeydi. İç harp ve tecezzi tehlikesi vardı, kanunların verdiği yetkiyi kullandık." ifadesini kullandı.
27 Ekim:
- Başbakan Hamduk ile telefon görüşmesi meydana getiren Amerika Dışişleri Bakanı Antony Blinken, ülkedeki çarpış girişimini kınadı ve birlikte an evvela çırçıplak yönetime geçilmesi çağrısı yaptı.
- Sudan Meslek Odaları Birliği liderlerinden İsmail el-Tac, Sudan Ümmet Partisi Genel Başkan Yardımcısı Sıddık el-Mehdi ve emektar Başbakan Danışmanı Halid es-Silik gözaltına alındı.
- Afrika Birliği, intikal hükümetinin çırçıplak yetkililerine müteveccih askeri müdahalenin arkası sıra Sudan'ın hepsi faaliyetlere katılımını askıya aldı.
- Sudan'ın doğusundaki hükümet karşıtı protestolara önderlik fail Bica Kabile Konseyi, 17 Eylül'den buyana boğunuk tuttuğu liman ve anne alternatifleri açılış neticesinde aldı.
- Dünya Bankası Başkanı David Malpass, Sudan'daki sonuç vakalardan iri fikir duyduğunu, bu durumun ülkenin içtimai ve konuşu toparlanması ile kalkınması üstünde yaratabileceği "dramatik" etkiden korktuğunu ve Sudan'daki operasyonlarına müteveccih ödemelerin durdurulduğunu belirtti.
28 Ekim:
- 15 üyeli Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), Sudan'daki gelişimleri boğunuk celsede görüştükten sonraları eş birlikte izah yayımladı.
Konsey, "ordunun yönetime el koymasından, ülkede OHAL duyuru edilmesinden ve çırçıplak yöneticilerin gözaltına alınmasından dip fikir duyulduğu" anlamında birlikte izah yaptı.
- Ordu komutanı Burhan, ABD, Fransa, Katar, Çin, Belçika ve İsviçre'deki büyükelçilerini görevden aldı.
- Amerika Başkanı Joe Biden, orduya "barışçıl gösterilere cevaz ita ve sivillerin liderliğindeki intikal hükümetinin baştan kurulması" çağrısında bulundu.
30 Ekim:
- Burhan, ordunun, barışçıl bulunduğu sürece askeri karışma karşıtlarının iklim genelinde düzenleyeceği gıcırtı gösterilerine karışma etmeyeceğini söyledi. Askerlerin çırçıplak yönetime müdahalesine aksülamel yerine başlatılan gösterilerde, düzenlilik güçlerinin müdahalesi neticesinde 2 protestocu yaşamını yitirdi.
31 Ekim:
- Sudan'da 1,5 sene evvela gözaltına tahsil edilen emektar Sudan Dışişleri Bakanı ve mülga erk partisi Ulusal Kongre'nin Genel Başkanı İbrahim Gandur başıboş bırakıldıktan biraz zaman sonraları baştan cezaevine gönderildi.
3 Kasım:
- Hamduk, kalabalık ile rastgele birlikte diyaloğa girmeden durumun 25 Ekim öncesine döndürülmesi şartına güçlü ilişkin bulunduğunu söyledi.
- ABD, İngiltere, BAE ve Suudi Arabistan, Sudan'da çırçıplak hükümetin ve müesseselerinin hemen art dönmesini, OHAL'in sonlandırılmasını istem etti.
4 Kasım:
- BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, telefonda görüştüğü Burhan'a anayasal sisteme art dönülmesi çağrısı yaptı.
- Burhan, 25 Ekim'de gözaltına tahsil edilen Kültür ve Enformasyon Bakanı Hamza Belul, Ticaret Bakanı Ali Cidu, İletişim Bakanı Haşim Haseberrasul ve Gençlik ve Spor Bakanı Yusuf Adem'in başıboş bırakılmasına müteveccih kararnameler çıkarttı.
5 Kasım:
- BM İnsan Hakları Komiseri Michelle Bachelet, Sudan'daki askeri müdahaleye ilişkin, "Sudan'daki askeri dalavere yetkilileri ve destekçilerini, ülkenin kurumsal ve kanuncu düzeltme istikametine dönüşüne cevaz kılmak neredeyse art çekilmeye çağırma ediyorum." dedi.
7 Kasım:
- Öğretmenler Komitesi, düzenledikleri protestodan sonraları polisin gözaltına almış bulunduğu 87 öğretmenin yargılanmadan hükûmet merkezi Hartum'daki Soba Cezaevi'ne konulduğunu öne sürdü.
8 Kasım:
- Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu, çırçıplak uygulayımcı hükümeti kurulması ve seçimlerin 2023'te gerçekleştirilmesi kararlarına ilişkin olduklarını bildirdi.
Burhan, iktidarı çırçıplak hükümete teyit edene derece görevinin başlangıcında bulunduğunu belirterek "İktidarı teyit ettikten sonraları siyasal birlikte gösteriş üstlenmeyeceğim." dedi.
11 Kasım:
- Burhan, yayımladığı kararnameyle hâlâ evvela feshettiği Egemenlik Konseyi'ni (Devlet Başkanlığı) baştan kurdu.
Konseyin başkanlığına kendisini getiren Burhan, yardımcılığına ise Hızlı Destek Kuvvetleri Komutanı Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu'yu getirdi.
Her bölgeden temsilcilerin arazi almış bulunduğu Konsey'de, 14 sandalyenin 6'sı sivillere, 5'i orduya, 3'ü silahlı hareketlere ayrılırken, doğuyu temessül edecek ad istişareler sonrasına bırakıldı.
- Burhan, Yargıtay Başkanı Abdülaziz Fethurrahman Abidin'in nezdinde ant ederek göreve başladı.
13 Kasım:
- Yeni Egemenlik Konseyi Başkan Yardımcısı Orgeneral Muhammed Hamdan Dagalu ve 8 uzuv ant ederek göreve başladı.
14 Kasım:
- Burhan başkanlığındaki konseyin 13 üyesi, Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda önceki defa toplandı.
16 Kasım:
- Burhan, Cumhurbaşkanlığı Sarayı'ndaki ofisinde Afrika işlerinden mesul Amerika Dışişleri Bakan Yardımcısı Molly Phee ile birlikte araya geldi.
17 Kasım:
- Polisten meydana getirilen açıklamada, Hartum'un değişik bölgelerinde planlı seyir ve gösterilerde, inanma güçlerinin de halkın güvenliği düşüncesince birtakımı alanlarda vakalara delik yaşartıcı gazla karışma etmiş bulunduğu belirtildi.
- Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi, 17 Kasım'da Hartum'da planlı protestolarda düzenlilik güçleri çeşidinden meydana getirilen müdahalede 15 göstericinin yaşamını yitirdiğini bildirdi.
18 Kasım:
- Sudan Meslek Odaları Birliği, iklim genelinde çırçıplak itaatsizlik çağrısı yaptı.
20 Kasım:
- Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi, ordunun yönetime el koyduğu 25 Ekim'den buyana çırçıplak dalavere isteğiyle planlı protestolara düzenlilik güçlerinin müdahalesi neticesinde 40 ferdin yaşamını kaybettiğini bildirdi.
21 Kasım:
- Egemenlik Konseyi Başkanı Burhan ile Başbakan Hamduk ortada dalavere krizini sona erdirmesi muhtemel 14 maddelik siyasetçi geçim imzalandı. Asker yürütmenin işlerine karışmama ve hâlâ evvela maruz taahhütlere bağlılaşım mesajı verdi. Devrik Başbakan Hamduk görevine iadeli edildi ve uygulayımcı hükümeti kurmakla görevlendirildi.
Türkiye, Avrupa Birliği (AB), Afrika Birliği (AfB), Kanada, Troyka devletleri ve bir çok çok Arap ülkesi, Burhan ve Başbakan Abdullah Hamduk ortada imzalanan anlaşmayı kıvançla karşıladıklarını belirtti.
Öte taraftan Sudan Meslek Odaları Birliği, emektar erk ortağı Özgürlük ve Değişim Bildirgesi Güçleri (ÖDBG) ve Komünist Partisi denli siyasetçi güçler, bahis konusu anlaşmayı reddetti.
25 Ekim'deki kararlar çerçevesinde gözaltına tahsil edilen Başbakan Danışmanı Yasir Arman, Sudan Kongresi Partisi Başkanı Ömer ed-Digeyr, Milli Ümmet Partisi Başkan Yardımcısı Sıddık Sadık el-Mehdi ve Arap Baas Sosyalist Partisi Başkanı Ali Reyyah es-Sanhuri başıboş kaldı.
23 Kasım:
- Hamduk, başıboş kalması sonrası basına icra ettiği önceki açıklamada, hâlâ birlikte tomar Sudanlının kanının akmaması düşüncesince başvekillik teklifini baştan benimseme ettiğini belirtti.
Hamduk, açıklamasında 25 Ekim'de yaşananları çarpış yerine tanımladı.
24 Kasım:
- Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Hamduk'la icra ettiği telefon görüşmesinde, Sudan'daki siyasetçi krizin uzlaşıyla çözülmesinden mahsus memnuniyeti dile getirdi.
Hamduk, amme müesseselerinde acemi atamaları ve görevden almaları durdurup askeri darbenin arkası sıra sabık tahminî 1 maaş süreçte meydana getirilen işlemlerin baştan gözden geçirileceğini ve değerlendirileceğini bildirdi.
Sudan Merkezi Doktorlar Komitesi askeri dalavere karşıtı gösterilerde ölenlerin sayısının 42'ye yükseldiğini duyurdu.
25 Kasım:
- Siyasi uyum ile himmet kesen protestolar ve çırçıplak itaatsizlik eylemleri iklim genelinde sürüyor.
