Amman
ABD Başkanı Joe Biden'ın orak ayı ayında alana icra ettiği ziyaretin arkası sıra "çok ırak birlikte hedef" yerine nitelendirse de Filistin ile İsrail arasındaki dü devletli çözümü desteklediğini teslim etmesi sonra Ürdün Kralı Abdullah, 27 Temmuz'da hükûmet merkezi Amman'da İsrail Başbakanı Yair Lapid ile birlikte araya geldi.
İsrail Başbakanı Yair Lapid, Ürdün ile kuma birlikte endüstri bölgesi projesinin uygulanmasından bahsederken Amman yönetimi de bu fikrin 1998'e dayandığını açıkladı.
Karşılıklı bu açıklamaların, "küresel krizlerin ekonomilerdeki yansımalarını yaşarken punt arayışındaki dü diyar ilişkilerinin güçlenmeye akıllıca gittiği hesabına oda boncuğu şüpheye arazi bırakmadığı" biçiminde değerlendiriliyor.
Ürdünlü akademisyenler, dü diyar arasındaki ilişkilerde meydana mevrut beklenir ısınmayı AA muhabirine değerlendirdi.
"ABD himayesinde ilişkilerde asıl birlikte atak yaşanıyor"
Ürdün'deki Mute Üniversitesi Siyaset Bilimi Profesörü Velid el-Uveymir, "Kral 2. Abdullah'ın İsrail Başbakanı Lapid ile icra ettiği görüşmenin, dü ülkenin akıbet çağda gerileyici ilişkilerinde asıl birlikte atılımın başlangıcını oluşturduğuna şek yok." değerlendirmesinde bulundu.
İki önder arasındaki bu toplantının, Amman ve Tel Aviv ortada siyasi, düzenlilik ve kazançlı koordinasyonun artırılması düşüncesince dayanaklık etmek noktası oluşturacağını tamlayan Uveymir, bilhassa ABD'nin, "Körfez devletleri ilkin iktisap etmek neredeyse birlikte saf Arap ülkesine yıldırma gerçekleştiren İran'ın genişlemesine erinç ayırmak düşüncesince Orta Doğu bölgesinin problemlerini baştan düzenlemeye çalıştığını" kaydetti.
Akademisyen Uveymir, Ürdün ve İsrail, ABD'nin dürüstlük müttefikleri oldukları düşüncesince bölgedeki değişimin Amerika himayesinde gerçekleştiğini anlatım etti.
Uveymir, laflarına şu şekilde bitmeme etti:
"İsrail'le müspet ilişkilerin geliştirilmesi Filistin meselesine işlev edilmesi açısından Ürdün'ün çıkarına olacak. 1994 senesinde imzalanan Vadi Araba Anlaşması'nın dü devletli çözümün asıl dayanağını oluşturduğunu, bu anlaşmanın baştan harekete geçirilmesi ve İsrail'e diplomatik bası yapılabilmesi düşüncesince ilişkilerin dobra olmasının akıllıca olduğuna inanıyorum."
Uveymir, Ürdün ile İsrail arasındaki başıboş kazançlı bölgenin, dü yan ortada hâlâ çok eş güdüm ve aykırı bağlılaşım düşüncesince ehemmiyetli birlikte adımı anabolizma ettiğini aktararak, aykırı kazançlı faydaların varlığının, nice probleminin çözümünü kolaylaştıracağını laflarına ekledi.
"Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü onama edeceğine değgin birlikte ayraç yok"
Haşimi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Bölüm Başkanı Asım Barkan, meselenin ABD'yi İsrail'e bası kurmaya atıf edecek ve Washington'ın dü devletli hal çağrılarını gerçekleştirecek denli havadan olmadığını söyledi.
ABD'nin semt politikasına ısıdam bakmayan Barkan, "ABD dü devletli çözümü isteseydi deminden değil, seneler evvela uygulardı. ABD'nin icra ettiği birlikte tane bilinçlilik Arap-İsrail çatışmasını sona erdirmeyecek manevralardan ibaret." diyerek konuştu.
Arapların, merakla ABD'nin açıklamalarını beklediğini, bunun ise çabucak birlikte devir kaybı bulunduğunu vurgulayan Barkan, "Ufukta İsrail'in dü devletli çözümü onama edeceğine değgin birlikte ayraç yok, zira onu buna zorlayacak oda boncuğu bilinçlilik yok." dedi.
Ürdün'ün İsrail'e erinç tutumunun, Tel Aviv'in Filistin tarafının taleplerini ele alış durumuna ilişkin bulunduğunun on senelerdir oldukça açıkça bulunduğunu tamlayan Ürdünlü akademisyen, yaşananları "ilişkilerin büyüme göstermesine biçim açmayacak dümdüz manevralar" biçiminde nitelendirerek Ürdün ile İsrail ortada rastgele birlikte yakınlaşmayı ırak birlikte belki yerine değerlendirdi.
Çıkarları birleştiren projeler
Yazar ve politik çözümleyici Amir el-Sebayile de Ürdün ile İsrail arasındaki dingin seyreden ilişkileri hareketlendirmede ABD'nin rolünün delik arkası edilemeyeceğini belirtti.
İki diyar ilişkilerindeki çabukluk ve Ürdün'ün İsrail'e erinç açıkça yöntem sürdürmesinin, Biden yönetiminin de arzusu bulunduğunu kail Sebayile, Amman-Tel Aviv ilişkilerinin bozulmasındaki en şişman sebebin Binyamin Netanyahu yönetimi olduğunu, bu sebebin de ortadan kalktığını belirtti.
Ürdün Kralı 2. Abdullah, Eylül 2019'da ABD'de icra ettiği birlikte konuşmada, emektar İsrail Başbakanı Netanyahu (2009-2021) zamanına bedel mevrut Ürdün-İsrail ilişkilerini, "en biçimsiz durumda" biçiminde nitelendirmişti.
Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak acemi fırsatların yakalandığına ayraç fail Sebayile, Ürdün'ün geçmiş kez İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu denli ısrarla duyurduğuna dikkati çekti.
Akademisyen Sebayile, şunları kaydetti:
"Ürdün-İsrail ilişkilerini ileriye taşıyacak acemi fırsatlar yakalandı. Ürdün, geçmiş kez İsrailli yetkililerin ziyaretlerini bu denli ısrarla duyuruyor. Amerika yönetimi, dü diyar arasındaki kazançlı ve geri işlev nitelikteki kuma planların tamamlanmasını hızlandırmaya çalışıyor. Böylece açılan kuma çıkarlarla İsrailli politik liderlerin değişmesi yerinde güçlü ilişkilerin kötüleşmesini mâni temdit etmek istiyor."
Ürdün'ün Kudüs'teki rolünün geleceği
Hüseyin bin Talal Üniversitesi Stratejik Araştırmalar Profesörü Hasan ed-Dace de Ürdün'ün nehiy altındaki Doğu Kudüs'teki vasilik hakkını, Amman ve Tel Aviv arasındaki ilişkilerde mümkün gelişmeler ışığında değerlendirdi.
Ürdün Haşimi Krallığının politik ve dini boyutu olduğuna dikkati çekici Dace, Doğu Kudüs'ün 1967'deki işgalinden beri Ürdün egemenliği altında bulunduğunu ve arsıulusal hukukun, egemenliğin Ürdün'e ilgili bulunduğunu onama ettiğini aktardı.
Dace, nehiy dolayısıyla Ürdün egemenliğinin askıya alındığına dikkati çekerek, "İsrail'in şehirdeki yasal, politik ve dini vaziyeti değiştirmemek"le görevli bulunduğunu hatırlattı.
Ürdünlü öğretim üyesi Dace, "Ürdün ile İsrail arasındaki mümkün ve beklenir rastgele birlikte yakınlaşmada, Ürdün vesayeti adisyona katılmalı. Ürdün'ün görevi ihlal edilmemeli. Aksi takdirde rastgele birlikte ihlal, eskiden kısaca Netanyahu zamanında bulunduğu kabilinden düşüt kurda ilişkilere ve ilişkilerin gelişmesinde aksaklığa biçim açacaktır." görüşünü anlatım etti.
Ürdün, İsrail ile 1994'te imzaladığı Vadi Araba Anlaşması ile Kudüs'teki dini işleri icra hakkını korumuştu. Filistin Devlet Başkanı Mahmud Abbas, Ürdün Kralı 2. Abdullah ile Mart 2013'te imzaladığı birlikte ayrıksı anlaşmayla Kudüs ve oradaki mukaddesatın korunması ve vesayeti hakkını da Ürdün Haşimi Krallığına vermişti.
Mescid-i Aksa da İsrail ile Ürdün ortada 26 Ekim 1994'te imzalanan sulh antlaşmasına gereğince Ürdün Vakıflar, İslami İşler ve Mukaddesat Bakanlığına ilişkin Kudüs İslami Vakıflar İdaresinin himayesinde bulunuyor.
