Ankara
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Rize'nin Hemşin kazasında 1911'de dünyaya mevrut Tevfik İleri, geçmiş ve itidalli öğrenimini İstanbul'da tamamladı.
Yüksek Mühendis Mektebi'nden (İstanbul Teknik Üniversitesi) 1933'te yetkilendirilmiş bulunan İleri, bu okuldaki akıbet senesinde Milli Türk Talebe Birliği başkanlığına seçilerek Türkçülük hareketlerinde sansasyonel oldu. İleri, Bulgaristan'ın Razgrad kentindeki Türk mezarlığını yıkma fail Bulgar gençlerini gıcırtı etmek, Türkçenin yayılmış adına kullanımını gelmek ve yerel malını isteklendirme geçirmek düşüncesince mitingler ve kampanyalar düzenledi.
Erzurum'da 1933'te karaca yöntemleri arama mühendisi adına düzentileme yaşamına süregelen İleri, 1937'de Çanakkale'de Nafia Müdürü, 1942'de Samsun'da Nafia ve Yedinci Bölge Müdürü adına fariza yaptı.
CHP'den 1946 seçimleri önceleri mevrut mebusluk teklifini politik idealleriyle uyuşmadığı düşüncesince reddeden İleri, DP'den mevrut teklifi ikrar ederek 1950 seçimlerinde milletvekilli seçildi.
Takım elbisesi, geriye taranmış saçları, küçük, yuvarlak, edepli çerçeveli gözlüklü tarzıyla dikkati çekici İleri, DP hükümetleri devrinde sedir lider bey vekilliği, mevki bakanlığı, başvekil yardımcılığı ile ulaştırma, imar ve ulusal eğitim bakanlıklarında ehemmiyetli icraatlar gerçekleştirdi.
Türk Sanat Tarihi ve Yüksek İslam enstitülerini açtı
Memleketin ciharıyek indinde binlerce kilometre defa ve Hirfanlı Barajı'nın da aralarında bulunmuş olduğu 7 baraj karşılayıcı ileri, Orta Doğu Teknik, Karadeniz Teknik ve Erzurum Mustafa Kemal Atatürk üniversitelerinin kurulmasının beraberinde Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası, Devlet Tiyatroları personellerinin grup ve mahiyet haklarıyla ilgilendiren kanuni düzenlemelerin yapılmasını sağladı.
1950'de ilmek derslerinin ilkokulların öğretim programı programına alınmasını sağlayıcı İleri, 1951'de Türk Sanat Tarihi Enstitüsü'nün kurulması, Türk hars eserlerinin yayımının başlatılması, 20 sene aradan sonraları mortocu dil cambazı okullarının baştan açılması ve 1959'da İstanbul'da Yüksek İslam Enstitüsünün kurulmasında kılavuz oldu.
İleri, Milli Eğitim Bakanlığınca çıkarılan İnönü Ansiklopedisi'nin, 1952'de toy ortak neşriyat yerleşmiş oluşturarak, "Türk Ansiklopedisi" adıyla yayımlanmasını sürdürdü.
Tevfik İleri, 1952'de Köy Enstitüleri'ni, yapısında tensikat gerçekleştirmek düşüncesince sarıklı okullarıyla birleştirdi.
Yassıada'da müebbet hapse mahkum edildi
27 Mayıs 1960 askeri darbesinde tutuklanarak Yassıada'ya götürülen İleri, "Vatan cephesi kurmak", "muhalefetin faaliyetini kısıtlayıp diktatörlük bünye etmek", "Meclis'i çalıştırmamak", "anayasayı ihlal" üzere suçlarla yargılandı.
Mahkemedeki savunmasında, "Ölüm ihtimal de kurtuluştur. Memleketin huzuru, benim ölümüme ve hapishanelerde çürümeme bağlıysa kararınızı hakeza verin. Memleketin hayrı düşüncesince buna da razıyım" ifadesini kullanan İleri, müebbet hapse mahkum edilmesi dair Kayseri Bölge Cezaevi'ne götürüldü.
İleri, Kayseri Bölge Cezaevi'ndeyken 24 Eylül 1961'de ailesine gönderilmiş olduğu mektupta, "Size dünyalık mülk, varlık bırakmadım. Yalnız size şerefli, namuslu, koca ortak ad bırakabildim. Hiçbir devir başınız yere bakmayacaktır. Bununla müteselliyim, siz de bununla kıvanma edeceksiniz." ifadelerine toprak verdi.
Cezaevinde endamsız müddet sonraları rahatsızlanan ve Ankara Hastanesi'ne kaldırılan İleri, 31 Aralık 1961'de dokunmabana zımnında ölüm etti ve cenazesi Cebeci Asri Mezarlığı'nda toprağa verildi.
