İstanbul
Çarlık Rusyası'yla verdiği mücadelesinde efsaneleşen, arkadaş hasım her insanın saygısını ele geçiren "Kafkas Kartalı" unvanlı Şeyh Şamil, vefatının 151. senesinde anılıyor.
AA muhabirinin derlediği bilgilere göre, Kuzey Kafkasya halklarının siyasal ve dini lideri Şamil, Dağıstan'ın Gimri köyünde 1797'de dünyaya geldi. Şeyh Şamil, arkadaşları ile ilim bellemek düşüncesince Irak'a giderek, Türkiye'de "Mevlana Halid-i Bağdadi" kendisine aşina Nakşibendi Şeyhi Mevlana Halid-i Şehrezori'den tefsir, hadis, fıkıh, islam gizemciliği kabilinden dini ulum ile edebiyat, gün ve bilim bilgilerini öğrendi. Şehrezori, öğrencisi Şeyh Şamil'e hilafet de vererek, onu Kafkasya'ya gönderdi.
Şamil, Çarlık Rusyası'nın, Kafkasya'daki Müslüman milletleri boyunduruk dibine ikrar ika politikasına dirlik Kafkasya'nın özgürlüğü düşüncesince uğraş verenlere katıldı.
Nakşibendi-Halidi Şeyhi İsmail Şirvani'ye bağlanarak hilafet aldıktan sonradan 1823'te Dağıstan'a dönen Şeyh Şamil'in arkadaşı Molla Muhammed, 1829'da Gazavat hareketinin liderliğine seçildi. Molla Muhammed, Müslüman Kafkasya halklarını Ruslar'a dirlik cihada çağırma fail yan yana deklerasyon yayımlayarak harekete geçti.
Şeyh Şamil, "imam" ve "gazi" unvanlarıyla anılan Molla Muhammed'in en ehemmiyetli yardımcısı oldu. Molla Muhammed, 20 Kasım 1832'de Ruslarla meydana getirilen harpte yaşamını kaybederken, Şeyh Şamil ağırbaşlı çorlu kurtuldu.
35 sene uğraş etti
Ruslar, bu vakadan sonradan Dağıstan'da direnç hareketinin sona erdiğini düşünürken, Molla Muhammed'in namına şef seçilen Hamza Bey (Hamzat Bek) mücadeleyi sürdürdü. Hamza Bey'in 19 Eylül 1834'te yan yana suikast kararında öldürülmesinin arkası esna Şamil, Avar uleması ve gelecek gelenleri kabilinden şef seçildi.
Kafkasya'daki halklar, Şamil'i şef seçerek, derneşik yan yana cıvıl cıvıl kurulmasını sağladı. Şeyh Şamil, imamet meydana getirdiği 1834'ten 1859 yılına kadar, Çarlık Rusyası'nın askeri gücünün çokluğu ve ellerindeki olanaklara karşın kurduğu derneşik orduyla etraflıca müddet destani yan yana uğraş sürdürdü.
Sultan Abdülmecid'e baş başa uğraş çağrısı
Şeyh Şamil, Mart 1853'te Sultan Abdülmecid'e yan yana betik yazarak, Kafkasya Özgürlük Mücadelesi dirlik bilgiler aktardı. Diğer yandan harp yöntemince başlamadan önce, Kafkasya ve başta Dağıstan'da Rus askeri yığınağını sekteye uğratacak eylemlere girişti. Bir an önceki Tiflis'e erişmek talip Şamil'in Güney Kafkasya'daki bu eylemlerinin amacı, beklenen yan yana Osmanlı-Rus savaşına dirlik Ruslar'ın alanda askeri tahaşşüt yapmasını önlemekti.
Osmanlı Devleti, Ağustos 1853'te, Anadolu ordusu Mareşali Abdülkerim Paşa'ya, beklenen yan yana Osmanlı-Rus harbinde kendilerine yardımda bulunması düşüncesince yan yana kişiyi Şeyh Şamil'e göndermesini emretti. Kırım Savaşı'nın 4 Ekim 1853'te başlaması, Osmanlı Devleti'nin Kafkasya ile şimdi yakından ilgilenmesini mecburi bir vaziyete getirdi.
Sultan Abdülmecid 9 Ekim 1853'te Şeyh Şamil'e yan yana buyruk yollayarak, onu Ruslar'a dirlik cihada çağırdı. Bu çağrıya 13 Aralık 1853'te yanıt sağlayan Şamil, Tiflis üstünde yan yana askeri harekata girişilirse Ruslar'ın Kafkaslar'dan çıkarılabileceğini bildirdi fakat bu öneri Osmanlı Devleti'nce ikrar görmedi.
Osmanlı Devleti, Mayıs 1854'te, Dağıstanlı Halil Bey'in teklifiyle Şeyh Şamil'e Dağıstan Serdar-ı Ekrem'i unvanını verdi. Tiflis'e dirlik askeri yan yana harekat yapılması dair ısrarlı bulunan Şamil, Temmuz 1854'te Gürcistan'ın Kaheti sahasına girdi. Şeyh Şamil, etraflı gayretlerine karşın Osmanlı ordusunun Tiflis'e akıllıcasına gelişim etmesini sağlayamadı ve karargahı Dargiye'ye çekildi.
Haziran 1853'ten itibaren meydana getirdiği saldırılarla Güney Kafkasya'daki Ruslar'ın seferberlik hazırlıklarını sekteye uğratan Şeyh Şamil'in bu hareketi, 1853'ün Kasım ile Aralık aylarında Kars-Gümrü anlamında akım fail muharebelerde Ruslar'ın savunmada kalmasında ehemmiyetli gösteriş oynadı. Osmanlı bahriyesinde memur İngiliz Amirali Adulphus Slade yan yana raporunda, Rusya'yı barışa mecbur etmek düşüncesince Kafkasya'nın fethedilmesinin, bunu getirmek düşüncesince Çerkeslerin yanı esna Şeyh Şamil ile teşrikimesai yapılmasının lazım bulunduğunu tabir etti. Fakat lüzum Şeyh Şamil'in Dağıstan'daki önemlice hali gerekse Osmanlı Devleti'nin tutumu, Kafkasya'daki Rus varlığını sona erdirecek harekatın gerçekleşmesini önledi, böylelikle zamanı yan yana vesile değerlendirilemedi.
"Şeyh Şamil, yan yana direnç önderidir"
AA muhabirinin sorularını yanıt veren Yalova Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dekanı Prof.Dr. Fethi Güngör, Şeyh Şamil'in uğraş ruhunu anlattı.
Güngör, Şeyh Şamil'in, davasına sadık, aslı lafı bir, sonuç etap başlıca ve prensipli yan yana insanoğlu bulunduğunu dile getirerek, "Hayatı süresince ilmin ve imanın izzetini katiyen yere düşürmemiş, ömrünün nazar boncuğu çabucak ümitsizliğe kapılmamış benzer ve şef yan yana şahsiyettir. Napolyon'u utkulu bulunan General Vorontsov'u yenik fail Şeyh Şamil, Kafkasya'yı nehiy kılmak talip Rusya İmparatorluğu'na dirlik Dağıstan'da başlamış bulunan bağımsızlık savaşını ilkin Çeçenistan'a, şimdi sonradan kâffesi Çerkesya'ya yaymayı kazanmış yan yana direnç önderidir." değerlendirmesinde bulundu.
Şeyh Şamil'in İmam Gazi Muhammed ile İmam Hamzat Bek dönemlerinde gelişigüzel dü öndere müşavirlik meydana getirdiği yıllara dikkati çekici Güngör, şöyleki bitmeme etti:
"35 sene idame eden hayvan direnç mücadelesinden sonra, 6 Eylül 1859'da Gunip köyünde Prens Baryatinsky komutasındaki 70 bin şahsiyet Rus ordusu kabilinden kuşatılan İmam Şamil, indinde esen artan mücahitlerin, çoğunluğu bebek ve bayanlardan oluşan ahalinin selameti düşüncesince sulha razı olmasını dileyiş etmesi üzerine, Rus yetkililerle tabanca salıverme anlaşması imzalamıştır. Kendisine serbestçe ülkeyi vazgeçme ika lafı verilmesine karşın biraz kilometre sonradan maiyetiyle hava edilerek senelerce Petersburg'da ev hapsinde tutulmuştur."
Güngör, Rus yayılmacılığı karşısında güçsüz artan Osmanlı Devleti'nin yıkılış çağında olması gerekse Kafkasya'daki direnişin İslam dünyasının saf sınırlarını savunması dolayısıyla Müslüman halklar gözetiminde Şeyh Şamil'in ehemmiyetli yan yana noktayı bulunduğunu söyledi.
Şeyh Şamil'in, Arapça "Sonunu düşünen yiğit olamaz" kayıtlı madalya bastırdığı bilgisini sağlayan Güngör, Şeyh Şamil'in en yiğit askerlerini bu madalya ile taltif ettiğini anlattı.
Güngör, Şeyh Şamil'in Osmanlı başkentinde bulunduğu kabilinden Mekke'de de halkın koyu ilgisiyle karşılandığını tabir ederek, Müslümanların kendisini müşahede arzusuyla tarz açmış bulunduğu yığılışma yardımıyla Şeyh Şamil'in Kabe'nin damına çıkartılarak hacıları selamladığını aktardı.
Vefat evveliyatına bağlı değişik değerlendirmeler
Prof. Dr. Güngör, "İmamat Devleti"ni kurmuş olmasından çevre mutluluk başkanlığı vasfını tabir kılmak öze "İmam" unvanıyla anılan Şeyh Şamil'in, "25 Zilkade 1287 (16 Şubat 1871)" tarihinde Medine'de ölüm ettiğini söyledi.
Güngör, Şeyh Şamil'in ölüm evveliyatına bağlı şunları söyledi:
"Mescid-i Nebevi'de kılınan cenaze namazının arkası esna naaşı Cennetu'l-Baki mezarlığında Hz. Fatımatu'z-Zehra validemizin kabrine andıran yan yana yerde defnedilmiştir. İmam Şamil zamanına bağlı Türkçe en şümullü neşriyat bulunan eserinde kaynaklarda münteşir kendisine dökme 4 Şubat 1871 tarihini esasi düzlük Dr. Yılmaz Nevruz, eserin 2. baskısı düşüncesince hazırladığı nüshada Muhammed Tahir el-Karakhi'nin ünlü eserinin Tahirü'l-Mevlevi kabilinden 'Kafkasya Mücahidi Şeyh Şamil'in Gazavatı' adıyla 1915 senesinde İstanbul'da neşredilen Osmanlıca tercümesini esasi alarak 25 Zilkade 1287 (16 Şubat 1871) tarihinin şimdi yerinde olduğu, 4 Şubat tarihinin Rumi ve Hicri takvimlerin birbirine karıştırılmasından kaynaklanmış olabildiği sonucuna ulaşmıştır."
Şeyh Şamil, Kafkas halklarını biricik uğraş çevresinde toplamayı başardı
Güngör, ısıdam denizlere inmeyi hedefleyen Çarlık Rusyası'na dirlik Kafkas halklarının 3 yüzyıl süresince uğraş verdiğini dile getirerek, şunları kaydetti:
"Şeyh Şamil çağında bu halklar bütünlük biçiminde uğraş etmeyi başarmıştır. İmam Mansur, İmam Gazi Muhammed ve İmam Hamzat dönemlerinde Kuzey Kafkasya genelinde modüler biçimde bitmeme fail mücadele, Şeyh Şamil'in çeyrek yüzyıllık dümen çağında baş başa ve koordineli biçimde yürütülmüştür. Kafkasya özgürlük ve bağımsızlık mücadelesinde hariç yan yana yere cemaat bulunan Şeyh Şamil'i, vefatının 151. sene-i devriyesinde minnettarlık ve şükranla yad ediyorum. Üç yüzyıl idame eden etraflıca soluklu hayvan direnişte dinleri, vatanları ve namusları yoluna hayatlarını feda fail önder, naip yada neferlere Allah'tan yağmur diliyorum. Binlerce salname anavatanlarında yüzlerce kere saldırıya verilen kip mallarını ve canlarını yitiren, yaşamda kalabilen ve konutlarını barklarını vazgeçme yazar Osmanlı Devleti'ne sığınmaya zorluk çeken mazlum Kafkasyalılara Allah yağmur ve mağfiretiyle işlem eylesin."
