Azerbaycan'daki 8. Küresel Bakü Forumu'nun akıbet paneli Şuşa'da düzenlendi. Moderatörlüğünü 1992-2000 yılları ortada Dünya Bankası reis yardımcılığı vazifesinde mevcut İsmail Serageldin'in yaptığı panele, Ekmeleddin İhsanoğlu ve Hikmet Çetin'in beraberinde Dünya Anıtlar Fonu emektar başkanı Bonnie Burnham, Dünya Miras Fonu emektar başkanı Francesco Bandarin, ISESCO emektar başkanı Abdulaziz Altwaijri katıldı.
Panelde mütekellim İhsanoğlu, Ermenilerin Azerbaycan'ın kültürel yapılarına uğrattığı tahribatın ekin ve adamlık kini bulunduğunu belirterek, “Bir seneki hadiseyi kusursuz 1 yıl sonradan görmek aşırı henüz manalı oluyor. Füzuli'ye uçakla geldik. Orada beş altı ay evvela havaalanı yoktu. Fuzuli'den Şuşa'ya geldik. Muazzam topografyadan buraya geldik. Bir milletin kültürü onun yeryüzündeki yüzyıllar boyu bitmeme edecek vesikalarıdır, belgeleridir, bulgularıdır. Bunların korunması hem ulusal vazifedir o millete mensup olanların, hem de eksiksiz evren vatandaşlarının. Çünkü bu ayrımsız sürede birlikte bir mirastır. Böyle bir tarihin zirvesinin içerisinde Ermeni ordularının 91 yılında buraları basması, tanklarla engelleme edilmesi ve henüz sonradan soygunculuk ederek bunları yağmalaması, bir bölümü bulunmayan etmesi, bir tarafını taşıması bir nevi sömürgecilik. Emperyalist bir kalabalık kabil akıntı ettiler” dedi.
Nizami Gencevi Uluslararası Merkezi'nin Bakü'de düzenlemiş bulunduğu toptan forumdan sonradan Şuşa'ya görüşme düzenlemesinin akıllıcasına hamle bulunduğunu tamlayan İhsanoğlu, “Burada güruh yapılması ve bize bu mevzuda müzakere hazırlamaya çağırma etmesi aşırı yerinde bir adımdır. Bence bu dünyanın dikkatini buraya çekecektir. Konuşmamda bazısı dini fikirlere arazi vereceğim. İnşallah onların çevresinde bir uzlaşma olur. Burası düşüncesince ulusal hükümetin yapacağı hizmetlerin indinde da, arsıulusal katkıların sağlanması olanak dahilinde olacaktır” ifadelerini kullandı.
“Kapsamlı bir barışa gerekseme var”
Paneldeki bir gayrı dil cambazı bulunan Hikmet Çetin ise işgalin kökeninden bu yana kusur bulunduğunu vurgulayarak, “Gönül isterdi ki, bunu önceki yeniden çözebilseydik. O devir dışişleri bakanıydım. Ermenistan'ı on paralık ayırt gözetmeden bağımsızlığını tanıdık. İlham Aliyev tarihe geçecek bir alplık kazandı. Bunu gerçekleştirmek hazırlop değil. Gerçekten aşırı üzüntülü. Burası zamanı bir yer. Muhteşem bir iklimi var, aşırı dobra bir yer. Keşke o tarihi, kültürel abideleri bulunmayan olmasaydı. Ben Azerbaycan'ın oldukça çelimsiz bir müddet içre bu yaraları saracağını ve buranın aşırı ehemmiyetli bir semt olacağına inanıyorum. Türk firmaları geldiğimiz yolu aşırı çelimsiz bir müddet içre yaptılar. Yeniden havaalanı nesir edildi. Azerbaycan'ın gönlünde Karabağ bir yaraydı. O da sona erdi diyerek düşünüyorum. Bundan sonradan Azerbaycan'ın eksiksiz kuvvetiyle diyalekt işbirliğine önderlik etmesi lazım. Kısa müddet içre bu ateşkesin sürekli olması ve İlham Aliyev'in de dediği kabil şümullü bir barışa gerekseme var. Bu sulh devir içre eksiksiz semt vatanlarını kapsamalıdır. Bunlar düşüncesince de, Türkiye, Azerbaycan, Ermenistan, Gürcistan, İran ve Rusya. Böyle bir ortaklaşa iş eksiksiz devletlere üstünlük sağlayacaktır, alana sulh gelecektir, buraya abra gelecektir. Türkiye de henüz evvela bulunduğu kabil bu mevzuda rastgele muhtelif katkıyı yapacaktır. Bunun geleceğinin aşırı elleme olacağını inanıyorum” dedi.
Katılımcılar panelden sonradan şehri dolaşarak araştırmalarda bulundu. Ziyaretçiler Şuşa kentinde yenileme çalışmalarını ve engelleme zamanında Ermenistan'ın Azerbaycanlıların izlerini gidermek düşüncesince yaptığı tahribata tanık oldu.
Kamil Nadirli
