İstanbul
İstanbul'da önce güneş saati Fatih Sultan Mehmet kabilinden Türk astronom, matematisyen ve gönül bilimci Ali Kuşçu'ya yaptırıldı. Ali Kuşçu kabilinden Fatih Camii’nin minare kaidesine meydana getirilen saat, İstanbul’daki Osmanlı dönemindeki en emektar güneş saatlerinden olmasıyla öne çıkıyor.
Ali Kuşçu'nun Fatih Camii'ne icra ettiği güneş saatiyle devir ve salat vakitleri, milin gölgesinin düşmüş olduğu manaya layıkıyla senelerce belirlendi.
Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Bilim Tarihi Bölüm Başkanı Prof. Dr. Mustafa Kaçar, AA muhabirine icra ettiği açıklamada, kişilerin önce çağlardan itibaren tarihi denetlemek düşüncesince türlü vasıtalar geliştirdiğini söyledi.
Bunlardan en levent boylu mütemadi kullanılan, en uygulama ve en akıllıca kararı verici devir belirlenme cihazının güneş saati bulunduğunu tamlayan Kaçar, "Eski Mısır'dan, emektar Babil'den ve kadim uygarlıklardan itibaren insanoğlu güneşin silüet boyunu hesaplayarak tarihi ölçmüşlerdir. Bu henüz sonraları İslam medeniyetinde, peşi sıra Osmanlılarda, Türkiye Cumhuriyeti kuruluşuna genişliğinde kullanılmıştır." sanarak konuştu.
Prof. Dr. Kaçar, çağdaş çağda bundan böyle güneş saatlerine gerekseme kalmadığını anlatarak, şu halde bitmeme etti:
"Güneş saatleri esas tarihi ölçen devir takdir araçlarıdır. İstanbul'un fethinden sonraları Fatih Sultan Mehmet Han burada beraberinde cami düz yazı ettirdi. Bu caminin inşaatı tamamlandığında İstanbul'da İslam aleminin en iri matematisyen ve astronomlarından bir tanesi bulunan Ali Kuşçu İstanbul'daydı. Çünkü Fatih Sultan Mehmet onu İstanbul'a çağırma etti. Kendisi ve ailesiyle baş başa İstanbul'a geldiklerinde İstanbul'da dünkü beraberinde bilgi merkezi, dünkü beraberinde ekin merkezi oluşuk oldu. Bu camideki güneş saati rahmetlik Prof. Dr. A. Süheyl Ünver Hoca'nın tespitlerine layıkıyla Ali Kuşçu kabilinden 1473 senesinde kendiliğinden yapılmıştır. Tabii ki bu gördüğümüz haliyle değil, bu cami depremler ve henüz sonraları türlü tahribatlar yüzünden Sultan III. Mustafa vaktiyle ağız ağıza Mimar Tahir Efendi kabilinden adeta baştan düz yazı edildi ve bugünkü durumunu almış oldu. Tabii o olgun güneş saati kesinlikle beraberinde değiş geçirdi bilemiyoruz. Ancak sonuç restorasyonla Atilla Bir Hocam ile baş başa baştan meşgul bir duruma getirmiş olduk bu güneş saatini."
"Fatih Camii'ndeki güneş saati salat vakitlerini yakalamak düşüncesince yapılmıştır"
İslam devir ölçümünün esas tarihi ölçtüğünü ve güneşin silüet uzunlamasına layıkıyla ayarlandığını vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Müslümanların haset 2 denktaş parçada, akşam ve çağ namına ölçtüğünü tabir etti.
Kaçar, Fatih Camii'ndeki güneş saatinin kişilerin esas gereksinim duyan salat vakitlerini yakalamak düşüncesince yapıldığını vurgulayarak, ""Fatih Camii'nde 2 parça güneş saati var. Büyük olanı gün boyu zamanları ölçerken, öteki önemsiz olanı ise ikindi vaktine küsurat tarihi ölçer. Bunlar düpedüz dünyanın çizgi eğikliğiyle İstanbul'un Ekvator'dan birçok etap yukarıda olduğuna değgin namına şekiller alıyor." ifadelerini kullandı.
Buradaki güneş saatinin levent boylu kenarının 2 mt. 9 santimetre, endamsız kenarının ise 159 santim bulunduğunu tamlayan Kaçar, şunları kaydetti:
"Camideki güneş saati beraberinde sarp müselles şeklindedir ve içinde mevsimlere değgin üç parça tropika çizgisi vardır. Birincisi şita dönencesi, ikincisi ekinoks, üçüncüsü ise yaz dönencesidir. Bu devir değiştikçe 23 Haziran ile 21 Aralık, 20 Eylül ile 20 Mart arasını ölçer. Bu saat ayrımsız sürede bizlere yönleri, fasıl ve mevsimleri de gösterir. İstanbul'da bulunduğumuz yerde, bu boylamda Fatih Camii duvarına güneşin gölgesinin önce geldiği an ile sonuç geldiği anı bizlere gösterir."
"Türkiye genelinde 52 güneş saati bulunuyor"
İstanbul'da çoğu kez sultanlar camilerinde birer güneş saati bulunduğunu vurgulayan Prof. Dr. Kaçar, Türkiye genelinde 250 noktada toplamda 52 güneş saatinin bulunduğunu belirtti.
Kaçar, güneş saatlerinde bilgi ve dinin beraberinde arada bulunduğunu aktararak, şunları söyledi:
"Bilim dinin hizmetindedir. Vaktin belirlenmesi bu güneş saatleri yoluyla olur. Bunlar da toptan hendese hesaplamalarıyla gerçekleştirilir. İnsanlar güneş saatlerini sert bilincinde değiller. Şu anda tarihi denetlemek düşüncesince elimizde aşırı türlü vasıtalar mevcut. Bu vasıtalar en başlangıcında da bildiğimiz kabilinden paradigma saatleri yahut da öteki saatler gelmektedir. Güneş saatleri bizim kültürümüzün beraberinde parçası ve burada elden tarihi denetlemek değil ayrımsız sürede ağır ve ilmî beraberinde çalışkanlık uydurma konusudur. Bu da bizlere camilerimizde, meydanlarımızda yahut adsız sansız müzelerimizde bulunmaktadır. Bu güneş saatlerinin beraberinde halde ortaya çıkarılıp bunların kültürel el âlem malı olarak, ekin eserleri namına değerlendirmesi, korunması ve tanıtılması aşırı iri ehemmiyet sunma ediyor."
"Güneş saati, birlik akıllıca tarihi gösterir"
Prof. Dr. Kaçar, bu günlerde mekanik saatlerin kullanıldığını, fakat mekanik saatlerin salat vakitlerini ayarlamada kullanımının havadan olmadığını bu probleminin fakat elektronik saatlerin bulunmuş olması ile bundan böyle bileşimli namına kullanılabildiğini belirtti.
İnsanların güneş saatlerinin kullanarak esas saatlerini ayarlayabileceğinin altını çizen Kaçar, "Ama kesinlikle çalıştığını aşina olmak durumundalar. Çünkü bu ayrımsız sürede evren saat dilimiyle de ilişkilidir. Zaman değiş dengesini kısaca devir denklemini de içerisine arttırma ettiğimizde gelişigüzel devir güneş saati birlik akıllıca tarihi gösterir." sanarak konuştu.
