Ankara
Rusya yönetiminin 24 Şubat’ta Ukrayna’nın ayrımlı bölgelerine müteveccih başlatmış bulunduğu azade dirayetli saldırılar devam ediyor.
Saldırıların başladığı gündüz Ukrayna’nın Ankara Büyükelçisi Vasyl Bodnar, icra ettiği matbuat açıklamasında, Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ni gündeme getirdi.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da dün NTV’de katılmış bulunduğu enerjik yayında Türkiye’nin Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ni kâffesi maddeleriyle bu arada bu nazik süreçte uygulayacağını belirtti.
Çavuşoğlu, nezdinde savaşın olup olmadığının türel nezdinde tarif gerektirdiğini vurgulayarak, "Şu anda BM ve NATO belgelerinde harp tabiri çıkma değil fakat halkın tabiriyle nezdinde harp mevcut ortada. Sonuç bakımından tığ Montrö Anlaşması'nı kâffesi maddeleriyle bu arada bu nazik süreçte uygulayacağız." dedi.
Tüm bu gelişmeler, gözlerin baştan Türkiye'nin İstanbul ve Çanakkale Boğazlarında ferman haklarını düzenleyen ve 1936'da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi’ne dönmesine illet oldu.
Sözleşmede barış, harp ve Türkiye'ye müteveccih harp tehdidi niteliğine layıkıyla harp gemilerinin Boğazlardan geçişi düşüncesince ayrımlı çalışmalar bulunuyor.
Türkiye'nin yan bulunmadığı harp durumu
Tarafı bulunmadığı nezdinde harp yerinde Türkiye, yansız devletlerin harp gemilerinin Boğazlardan geçmiş olmasına sulh zamanındaki koşullara akla yatkın şekilde müsaade veriyor. Ancak Türkiye, savaşın tarafı bulunan devletlerin harp gemilerinin Boğazları kullanmasını kimi istisnalar dış yasaklayabilir.
Bu istisnalardan ilkine göre, savaşın tarafı bulunan devletlerin harp gemileri, putrel limanlarından ayrılmışlarsa bu limanlara art değiştirmek düşüncesince Boğazlardan geçebilir. Fakat savaşın tarafı bulunan devletlere ilgilendiren harp gemilerinin Boğazlarda rastgele nezdinde el koyma girişimi, denetim hakkı uygulamaları ve apayrı düşmancasına nezdinde eylemde bulunmaları yasaklanmış durumda.
Bir apayrı istisnada ise BM Sözleşmesi çerçevesinde alınacak zorba önlemlerin uygulanmasını peylemek bunun şeklinde bu önlemlere eklenmiş bulunan devletlerin harp gemileri Boğazlardan geçebilir.
Ayrıca BM Sözleşmesi çerçevesinde yapılmış, tescil edilmiş, yayımlanmış ve Türkiye'yi bağlayan iane anlaşmasının varlığı yerinde saldırıya uğrayan nezdinde ülkeye iane bunun şeklinde bu anlaşmaya yan devletlerin harp gemileri, savaşın tarafı bile olsa Boğazları kullanabilir.
Ticaret gemilerinin niteliğine bakılınca ise Türkiye, Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısında yan olmadığında rastgele nezdinde ülkenin tecim gemisi Boğazlardan serbestçe intikal hazırlamaya bitmeme edebiliyor.
Türkiye, savaşın tarafı ise dilediği üzere davranabilir
Sözleşmeye göre, Türkiye, rastgele nezdinde savaşın tarafı ise harp gemilerinin Boğazlardan geçişi hususunda sırf dilediği üzere işlem hakkına sahip.
Türkiye, namına erinç harp tehlikesiyle erinç karşıya kala ise muharebenin tarafı bulunduğu halde makbul bulunan koşulları uygulayabilir.
Ancak Türkiye’nin bu yetkisini kullanılmadan evvela Boğazlardan eski bulunan harp gemileri, bağlanak limanlarına art değiştirmek düşüncesince gine Boğazlardan intikal yapabilir.
Bu yıldırma durumunun ortaya çıkıp çıkmadığının takdiri Türkiye'ye ilgilendiren olsa da bu olasılığı kullandığı zaman, hali Montrö’ye yan devletlere ve BM Genel Sekreterliğine beyan etmek zorunda.
Bununla beraberce BM Güvenlik Konseyi, Türkiye’nin bu takdirinin yerinde olmadığına üçte dü genellikle değişmeyen verirse ve Montrö’yü imzalayan tarafların çoğunluğu da bu görüşte ise Türkiye, sulh tarihi düşüncesince öngörülen hali infaz etmek zorunda.
Barış dönemi
Montrö'ye göre, sulh çağında Karadeniz'e sahildar sıfır devletlerin harp gemileri ile bunlara araştırma görevlisi derya araçları, anlaşma şartlarını adına iletmek kaydıyla Boğazlardan serbestçe mürur hakkına sahip.
Sözleşmede intikal düşüncesince tamlanan şartların başlangıcında ise gemilerin tonajı ile Karadeniz'de kalış süreleri üzere tahdidat bulunuyor.
Türk Boğazlarından nezdinde gündüz içre geçecek harp gemilerinin sahildar olsun ve ya olmasın bütün tonajının 15 bin tonu aşmaması gerekiyor.
Sözleşmede tayyare gemilerine bağlı nezdinde bap bulunmazken bu gemiler, yapıları gereği geçerli tonaj haddini aştığı düşüncesince Boğazlardan geçerek Karadeniz'e giremiyor.
İlke olarak, ecnebi diyar denizaltıları Türk Boğazlarına giremiyor. Kıyıdaş devletler ise ısmarlama edilmiş denizaltılarını tasdik kabul etmek ve ya onarıma atmak ve iletmek düşüncesince Boğazları kullanabiliyor.
Sözleşmeye göre, ne nedenle olursa olsun Karadeniz'e sahildar sıfır devletlere ilgilendiren harp gemileri bu denizde 21 günden aşkın kalamıyor.
Montrö Boğazlar Sözleşmesi'ne layıkıyla tecim gemileri, yükleri ne olursa olsun Boğazlardan başıboş biçimde geçebiliyor.
Savaş yahut Türkiye’ye erinç harp tehlikesi tehdidi yerinde harp gemilerinin Boğazlardan geçmiş olmasına bağlı sözleşmede kimi engellemeler arazi alıyor.
