Edirne
Lozan Barış Antlaşması, 24 Temmuz 1923'te İsviçre'nin Lozan şehrinde, Türkiye Büyük Millet Meclisi temsilcileriyle Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri tarafından, Leman Gölü kıyısındaki Beau-Rivage Palace'ta imzalandı.
Antlaşma, 23 Ağustos 1923'te, II. TBMM çeşidinden onaylanarak yürürlüğe girdi. 143 madde, müşterek önsöz ve 4 bölümden oluşan Lozan Barış Antlaşması'nın önsözünde, ülkelerin bağımsızlık ve hakimiyetine hürmet gösterilmesi prensibine arazi verildi.
Antlaşmayla, Türkiye Cumhuriyeti'nin bağımsızlığı ve Misakımilli, tamamı evren ülkeleri çeşidinden yöntemince tanındı ve onama edildi, Sevr Antlaşması da temelsiz hale geldi.
Lozan Anıtı
Lozan Barış Antlaşması'nda Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması'nda bulunduğu şekliyle onama edilirken Yunanistan, harp tazminatı namına Karaağaç'ı Türkiye'ye bıraktı.
Lozan Barış Antlaşması ile Karaağaç'ın gine Türk topraklarına kazandırılmasını temsilen Trakya Üniversitesi ile Edirne Belediyesinin öncülüğünde Lozan Anıtı nesir edildi. Trakya Üniversitesinin Karaağaç Yerleşkesi'nde mevcut abidenin açılışı, 19 Temmuz 1998'de zamanın Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel çeşidinden yapıldı.
Lozan Anıtı, üç erdemli sütundan oluşuyor. Sütunlardan birincisinin yüksekliği 36,45 mt. ve Anadolu'yu sembolize ediyor. İkincisi 31,95 mt. ve Trakya'yı simgeliyor. Üçüncüsü ise 17,45 mt. uzunluğu ile Karaağaç'ın simgesi.
Beton çember, birliği, dinç kız figürü estetik, nezaket ve hukuku, kızın elindeki güvercin sulh ve demokrasiyi, öteki elindeki doküman de Lozan Anlaşması'nı sembolize ediyor.
Trakya Üniversitesi Mustafa Kemal Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Müdürü Doç. Dr. Nurten Çetin, AA muhabirine, Lozan Barış Antlaşması'nın Milli Mücadele döneminden zaferle çıkan Türkiye'nin bağımsızlık vesikası bulunduğunu söyledi.
Çetin, Birinci Dünya Savaşı'nın arkası sıra imzalanan Mondros Mütarekesi'yle Osmanlı Devleti'nin çalışarak sona erdiğini, Anadolu'nun İtilaf Devletleri çeşidinden nehiy edilmeye başlandığını belirtti.
Türk milletinin Mustafa Kemal Paşa önderliğinde Milli Mücadeleyi başlattığını anlatım fail Çetin, laflarını şöyleki sürdürdü:
"1919 yılına gidilen proses içinde Türkler adeta kişi öz ülkelerinde köle hale düşmüşlerdir. 1919'da Mustafa Kemal Paşa önderliğinde başlamış bulunan Milli Mücadele, 1922'de Türk zaferiyle sonuçlanmıştı. 30 Ağustos 1922 sonrasında Batı'nın yayılımcı ülkeleri bundan sonradan Anadolu'da gelecek sürdükleri Yunanistan'ın değerli olmayacağını anlamışlar ve acemi Türkiye devletine ateşkes teklifinde bulunmuşlardır. Bu mütareke, Mondros Mütarekesi'ni bulunmayan sayacak bulunan Mudanya Mütarekesi'dir. Nitekim Mudanya Mütarekesi 11 Ekim 1922'de imzalanmıştır."
Doğu Trakya harp yapılmadan kazanıldı
Çetin, Mudanya Mütarekesi'yle Doğu Trakya'nın harp yapılmadan Türkiye'ye teyit edilmesi sonucu alındığını, henüz sonradan ise sıranın sulh antlaşmasına geldiğini anlattı.
Türkiye'nin İsmet İnönü başkanlığında Lozan'daki görüşmelere katıldığını dile getiren Çetin, şunları kaydetti:
"Lozan heyetine sunulan müşterek yönetmelik bulunur ki bu yönetmelik 14 maddeden oluşmaktadır. 14 maddelik talimatnamenin beşinci maddesine bakılınca Trakya alanında Misakımilli sınırları çerçevesinde 1914'teki sınırın kabulüne çalışılacaktı. Batı Trakya'da da halk oylaması (referandum) yapılacaktı. Lozan'da aşırı ayrımlı mevzular görüşülecektir. Batılı ülkeler aşırı çelimsiz müddet içinde sonlandırmak istediklerini düşünseler de 8 maaş kadar müşterek müddet bulunduğunu burada görüyoruz. Özellikle burada üç komite çeşidinden mevzular gündeme getirilmişti. Ülke ve askeriye sorunları komisyonunun başkanlığını İngiltere yaptı. Mali ve kazançlı konuların başkanlığını Fransa üstlenmiş, Türkiye'de yabancılara uygulanacak perhiz mevzusunun başkanlığını da İtalya'nın üstlendiğini görüyoruz."
Çetin, antlaşmayla Gökçeada ve Bozcaada'nın Türkiye'ye bırakıldığını, kapitülasyonların ağız ağıza kaldırıldığını anlatım etti.
Nurten Çetin, Balkan Savaşları'yla başlamış bulunan değiş tokuş problemininin Lozan'da görüşülen en ehemmiyetli konuların başlangıcında geldiğini vurguladı.
Anadolu'da canlı Rumların Yunan ordularına dayanak verdiğini, Milli Mücadele'den zaferle çıkılmasının arkası sıra Yunanistan'a akıllıcasına dip müşterek göçün yaşandığını tamlayan Çetin, şu değerlendirmelerde bulundu:
"Yunanistan, Anadolu macerasında yenilgiye uğramıştı. Yunanistan bunlara acemi bölgeler bildirmek zorundaydı. Yine değiştirmeden Balkan Savaşları sonrasında bulunduğu kadar Batı Trakya'daki Türkleri barhana ettirmeye başladı. Lozan'da gene değiş tokuş gündeme geldi. Yapılan görüşmeler sonrasında altını yemek istiyorum Türkiye mecburi müşterek değiş tokuş dair ilkin direnmiştir ve bu isteğini Lozan'da galip müşterek mutluluk bulunan acemi Türkiye devleti bu kere onama ettirmiştir.
Alınan karara göre, '30 Ocak 1923'te Türk Yunan Nüfus Mübadelesi Sözleşmesi imzalanmıştır. 30 Mayıs 1923'ten itibaren Yunanistan'daki Yunan uyruğu bulunan Müslümanlar ve Türkler ile Türkiye'deki Türk uyruğu bulunan Hristiyan Ortodoks Rumlar göçe editör tutulacaklar' denilmiştir. Göç işlemlerini dah etmek neredeyse müşterek katışık komite oluşturulmuştur. İstanbul Rumları ve Batı Trakya Türkleri değiş tokuş haricinde tutulduğundan çevre kimler beledi olacaktır diyerek dü hükümet arasındaki mesail devre çağ gündeme gelmiştir. Bu problemlerin çözülmesi fakat 1930'daki Ankara Antlaşması'yla beklenen olabilmiştir.
Ankara Antlaşması'na layıkıyla geldikleri gün ve doğdukları arazi ne olursa olsun 30 Ekim 1918'den önceki İstanbul'a oturmuş bulunan Rumlar, beledi onama edilmişlerdir. Batı Trakya Türkleri de bire müşterek halde burada değiş tokuş dışı tutulmuşlardır. Aslında Türkiye, Lozan görüşmelerinde Batı Trakya Türklerini tek halde gündeme onama etmek istememiştir zira Türkiye'ye layıkıyla Batı Trakya Türkleri ekalliyet değildir. Nüfusun çoğunluğunu oluşturmaktadırlar. Dolayısıyla onlar doğrusu orada kalmalıydılar."
"Lozan'ı günün şartlarına layıkıyla kıymetlendirmek gerekli"
Çetin, Lozan Barış Antlaşması'nın o dönemki şerait menfez önüne alınarak değerlendirilmesi icap ettiğini söyledi.
1919'da başlamış bulunan ve 1922'de zaferle sonuçlanan Milli Mücadele periyodunun arkası sıra acemi kurulan Türkiye Cumhuriyeti'nin Lozan'da tamamı dünyaya kendisini onama ettirdiğini vurgulayan Çetin, "Lozan'ı o günün şartları içinde kıymetlendirmek gerekmektedir. Bugün 99. sene dönümünü tebrik mutluluğuna eriştiğimiz Lozan Barış Antlaşması siyasi, askeri ve kazançlı anlamda acemi Türkiye devletinin bağımsızlık belgesidir. Misakımilli sınırları şişman seviyede gerçekleştirilmiştir. O günün şartları içinde akıbet aşama değerli müşterek antlaşmadır." diyerek konuştu.
Çetin, Anadolu'da yaşanmış bulunan savaşlarda şişman hasarlar meydana geldiğini, Lozan'da Türk heyetinin harp tazminatı dair ısrar eden müşterek tutumda bulunduğunu anımsattı.
"Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir"
Yunanistan'ın ödence ödememe mevzusundaki talebine rağmen Türk heyetinin değerli görüşmeler yürüttüğüne dikkati çekici Çetin, "Yunanistan kazançlı durumunun çirkin bulunduğunu gelecek sürerek harp tazminatı ifa etmek istememiştir. Anadolu'da ise şişman hasarlar meydana getirilmiştir. Yakıp yıkmalar olmuştur. Türkiye, harp tazminatı dair direnmiştir. Lozan'da Karaağaç, harp tazminatı namına alınmıştır." dedi.
Karaağaç'ın Edirne düşüncesince içtimai ve kazançlı manada manalı müşterek arazi bulunduğunu vurgulayan Çetin, bölgenin Lozan'da harp tazminatı namına kazanılmasının ehemmiyetli bulunduğunun altını çizdi.
Doç. Dr. Çetin, Lozan Antlaşması anısına Edirne'de manalı müşterek abide bulunduğunu belirtti. Anıttaki üç sütunun Anadolu, Trakya ve Karaağaç'ı simgelediğini anlatım fail Çetin, abidenin tarafındaki havuzun Türkiye'nin üç tarafının denizlerle çevrilmiş bulunduğunu anabolizma ettiğini laflarına ekledi.
