Vatikan
Vatikan arşivleri içerisindeki Arşivcilik-Paleografi ve Diplomatik Uzmanlık Okulu'ndan izinli olup Vatikan Devleti çeşidinden "arşiv uzmanı" unvanı meydan evvel ve biricik Türk araştırman Canan Parmaksızoğlu Aksoy, Kültür ve Turizm Bakanlığının desteği ile arşivlerde Dr. Rinaldo Marmara ile 2019'da başlayıp DOĞRU sürede tamamladıkları ehemmiyetli projenin detaylarını AA muhabirine anlattı.
Vatikan arşivlerindeki belgelerin taraf yana konulduğunda ufki uzunluğunun kestirmece 87 kilometreyi bulduğunu tamlayan Aksoy, "Bu arşiv, dünyanın en ensesi kalın arşivlerinden birisi şekilde bildirme ediliyor. Burada tamamı ülkelerin tarihiyle ait milyonlarca arşiv vesikası var. Tabii ki Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile de ait baş döndürücü birlikte tomar doküman var. Katolik rahipler sınıfında budun terimi bulunmuyor. Dolayısıyla buradaki belgelerin birlikte ulusal politik görüşü yansıtmadığı ve afaki bulunduğu düşünülüyor. O sebepten dolayı zamanı olaylarda iddia şekilde kullanılıyor, kaynak özelliği taşıyor. Buradaki belgelerin, Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti tarihiyle ilgili da iri ehemmiyet taşımış bulunduğu fazladan bazısı meselelerimize erke dokunabileceği düşünülüyor. Bu bakımdan sağlam adsız sansız birlikte arşiv. Bu anlamda baş döndürücü ehemmiyetli bulunduğunu düşünüyorum." diyerek konuştu.
"Vatikan Merkezi Devlet Arşivi", "Vatikan Apostolik Arşivi ve Propaganda Fide Kurumu Arşivi" kabilinden Vatikan'ın dü ehemmiyetli arşivinden Türk tarihiyle ait belgelerin, evvel defa kataloglanıp yayınlandığına dikkati çekici Aksoy, plan yöneticisi bulunduğu kitapla ait şunları söyledi:
"Bu kitap, birlikte araştırı projesinin ürünüdür. Ocak 2019'da başlayan, Kültür ve Turizm Bakanlığımız çeşidinden desteklenen (Vatikan Arşivleri'nde Tarihimizle İlgili Belgelerin Araştırılması) projenin kitabıdır. Bu proje, şahsım ve Sayın Dr. Rinaldo Marmara çeşidinden gerçekleştirildi. Bu proje, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ait belgelerin araştırılması, belirleme edilmesi, gerçekleştirme edilip kataloglaştırılmasını kapsıyordu."
Bu arşivlerde Türk tarihiyle ait araştırı yapmanın akıbet etap çetince olduğuna dikkati çekici Aksoy, "Arşivlere bildirme edilmenin güçlüğü, tarihimize bağlı belgelerin tespiti, emektar İtalyanca, Latince fazladan Fransızca kabilinden dilleri ve başkaca seslenme şekillerini sezme gerekliliği ve akla yatkın tarihlendirme yapabilme hususları var. Bunlar, akla yatkın belgelere iktiran kılmak düşüncesince eğer olmazsa olmaz." dedi.
Türkiye Cumhuriyeti ve Osmanlı Devleti ile ilgili nazar boncuğu araştırı ve arşiv kataloğu olmadığı düşüncesince bu projeyi gerçekleştirdiklerini aktaran Aksoy, "Bu proje, dört başı mamur Türkiye'de mevzuyla ait araştırmacıların, Vatikan arşivlerinde tarihimizle ait vesikalar üzerine birlikte bilgelik sahibi olması ve bu belgelere kolaylıkla ulaşabilmesi düşüncesince yapıldı. Amacımızı gerçekleştirdiğimizi düşünüyorum. Bu kitabın, bu projenin, Türkiye-Vatikan kültürel ilişkilerine katkıda bulunmasını umuyorum." değerlendirmesini yaptı.
Projeye önde mevrut esame dayanaklık eylemek verdi
Bu kataloglama projesinin ortaya çıkmasında, namına ehemmiyetli adların dayanaklık eylemek verdiğini dile getiren Aksoy, "Öncellikle Papalık-Osmanlı ilişkileri çalışmamı haber fail Sayın Prof. Dr. Erhan Afyoncu hocama teşekkürname eylemek istiyorum. Onun yardımıyla Türkiye'de tarihçiler çeşidinden çalışılmamış birlikte mevzuyu emek vermek fırsatım oldu." ifadesini kullandı.
Türkiye'nin emektar Vatikan Büyükelçisi Prof. Dr. Mehmet Paçacı'nın, namına bu projeyi yapmasını öneri fail ve projeyi başlatan ad bulunduğunu aktaran Aksoy, emektar Kültür ve Turizm Bakan Yardımcısı rahmetli Prof. Dr. Haluk Dursun'un da bu projenin önemini görerek desteklediğini, merhumu gönül borcuyla andığını belirtti.
Canan Aksoy, namına desteğinden naşi benzeri Türkiye'nin Belgrad Büyükelçisi Hami Aksoy'a da teşekkürname ederken laflarını şöyleki sürdürdü:
"Amacım inşallah ileriki dönemlerde, gayrı yüzyılların da kataloğunu yapabilmek; birlikte dayanaklık eylemek alabilirsek elbette baş döndürücü mutlu olurum. Bu projede bana dayanaklık eylemek verici Kültür ve Turizm Bakanlığımıza da buradan teşekkürname eylemek istiyorum. Devam etmesini elbette istek ederiz. Bu projede, bu devri seçmemizin birlikte nedeni var, Osmanlı Devleti'nin akıbet devri ve Türkiye'nin baş devri olmasından dolayı. Bu projeyi gerçekleştirdiğimizde Vatikan arşivleri, 1939 senesine genişliğinde açıktı. Vatikan arşivlerindeki belgeler, Papalık fariza sürelerine layıkıyla açılıyorlar. Daha sonra, elan ahir dönemlere bağlı vesikalar de açıldı fakat biz, bu nedenle 1939'da bitirdik ve 1800'den başlattık, bitmeme etmesini ego de baş döndürücü isterim."
"Osmanlı Devleti yıldırma unsuru olmuş"
Arşivlerde baş döndürücü sayıda kripto, şifreli doküman ve diplomatik yazışmalar bulunduğu için uydurma fail Aksoy, "Osmanlı Devleti ile ilgili Vatikan arşivlerinde iri birlikte doküman yığını var. Bu da gösteriyor ki, gün süresince Katolik Kilisesi, Papalık ve tamamı Katolik Avrupa ülkeleri düşüncesince iri birlikte yıldırma unsuru olmuş. Aynı sürede birlikte endişe yaratmış. Dolayısıyla bu arşivlere girenler, güvenilmez baş döndürücü belgeyle karşılaşacaklar ve kitabımızı okuyanlar da bunu anlayacaklar." değerlendirmesinde bulundu.
Katalogladıkları zamanın 19. çağ ve 20. çağ başı bulunduğunu özetleyen Aksoy, şöyleki bitmeme etti:
"Osmanlı'nın akıbet döneminden bahsediyoruz esas olarak. Dolayısıyla Osmanlı'da yaşanmış bulunan o dönemki politik ve askeri hadiseler, oradaki Osmanlı Devleti gözetiminde mevcut Katoliklerin durumu ve Balkanlar'da Balkan Savaşları öncesinde ve harp esnasındaki durumları, savaşın Avrupa'yı ne genişliğinde etkileyip etkilemeyeceği ayrımsız sürede Osmanlı Devleti'nde çıkan gazetelerin nüshaları kabilinden nice belgeyle karşılaştım. Bunları da birlikte çeşitlilik halinde hepsinden az buçuk iktisap eylemek kaydıyla kitabımıza koymaya çalıştık."
Ortodoks uyruk ile Katolik uyruk arasındaki çekişme
Aksoy, katalogladıkları zamanın hem evren politik zamanı hem de Osmanlı düşüncesince alengir birlikte fasıl bulunduğunu anlatırken "19. asrın gene itibaren İstanbul Papalık Gayriresmi Temsilcisi'nden Papalığa gönderilen mektuplarda, Osmanlı Devleti'ndeki gayrimüslim Ortodoks tebaanın gine Osmanlı Katolik tebaaya uyguladığı sertlik ve baskıyla ilgili baş döndürücü sayıda name ve ifade hücre çarpıyor." diyerek konuştu.
Canan Aksoy, Vatikan arşivlerinde 1. Dünya Savaşı'nın elden öncesinde Osmanlı Devleti'nin doğusunda yaşananların da sık sık geçtiğini belirterek "Ortodoks gayrimüslim Osmanlı tebaasının ilkin Ortodoks Ermenilerin çıkarttığı karışıklıklar ve bazısı çatışmalarla ait baş döndürücü sayıda raporla karşılaşıyoruz. Aynı devirde Rusya'nın Osmanlı Devleti'nin gün doğusu toprakları üstündeki politikası, bu toprakları ele nakil çabaları, buradaki Hristiyanları arama ika gayreti, ayrımsız sürede Balkanlar üstündeki siyasetiyle ilgili da baş döndürücü sayıda doküman var." ifadelerini kullandı.
Arşivlerde karşılaşmış bulunduğu enteresan hadisat olup olmadığı sorusuna Aksoy, şu cevabı verdi:
"Örneğin, 23 Haziran 1900 günlü 39684 kaynak numaralı arşiv belgesinde Papalık Temsilcisi Eugenio Da Modica, Papalığa yazdığı mektupta, Sultan'ın gayrimüslim Katolik tebaasından duyduğu memnuniyeti ve onlarla bulunan dobra münasebetini vurguluyor. Hatta anca ki, bu nedenle Sultan 2. Abdülhamit’in namına birlikte istenç nişanı ikram ettiğini, bu biçimde onurlandırıldığını söylüyor, bundan naşi da duyduğu memnuniyeti aktarıyor."
