Ankara
İran Devrim Muhafızları Ordusu Kudüs Gücü Komutanı Kasım Süleymani'nin zamanın ABD Başkanı Donald Trump'ın emriyle Irak'ın başkenti Bağdat'ta planlı borda bordaya suikast kararı öldürülmesinin üstünden 2 sene geçe dü iklim arasındaki gerilim durulsa da Trump devrinde ortaya çıkarılan ağdalı meseleler hâlen çözülemedi.
Devrim Muhafızları Ordusu'nun içerisinde toprak yakut ve İran dışındaki askeri-istihbari operasyonlardan mesul Kudüs Gücü'nün komutanı yerine resmi pozisyonunun aşırı ötesinde askeri, ayrıca bazısı yıllarda da politik borda bordaya figür yerine tanıdık Süleymani, İran'ın Orta Doğu'daki politikalarının da başlangıç mimarı yerine biliniyordu. Süleymani, İran önderi Ayetullah Ali Hamaney'den sonraları ülkenin düzenlilik politikalarının belirlenmesinde en iri etkiye erbap adların başlangıcında geliyordu.
Suriye'de Esed diyetinin en ehemmiyetli destekçilerinden birisi oldu
Süleymani, 1998'de başına geçmiş yer aldığı Kudüs Gücü'nün bölgedeki tesirini iri miktarda arttırmıştır ve Suriye hassaten peyda kılmak neredeyse Irak, Lübnan ve Yemen denli devletlerde İran'ın nüfuzunu genişletti. Süleymani, hassaten Suriye'deki iç harp sürecinde Beşşar Esed diyeti safında mücadele kılmak neredeyse getirmiş yer aldığı ecnebi milisler üstünden Kudüs Gücü'nün bu ülkedeki etkinliğini artırdı.
Süleymani Suriye'de andıran alım satım süresince yer aldığı Esed diyetine erinç süregelen iç savaşta, Esed'in indinde mücadele kılmak neredeyse Afganistan'dan, Irak'tan, Lübnan'dan ayrıca Pakistan'dan Şii milis güçlerini Suriye'ye gönderdi. Süleymani, 2011'de süregelen iç harp süresince Esed diyetinin en ehemmiyetli destekçilerinden birisi oldu.
Trump'ın, ülkesini yegâne yönlü biçimde çekirdeksel anlaşmadan çekerek İran'a müteveccih yaptırımları arka getirmiş yer aldığı 2018'den sonraları İran-ABD hattında patlama noktasına mevrut huzursuzluğun en iri kararı Süleymani'nin öldürülmesi oldu.
Dönemin Irak Başbakanı Adil Abdülmehdi'nin daveti hesabına Bağdat'a revan Süleymani'nin konvoyu, 3 Ocak 2020'de sabaha erinç ABD ordusuna ilgilendiren silahlı insansız iklim aracından ateşlenen füzeyle gaye alındı. Saldırıda, Süleymani ve İranlı subayların yanı esna Haşdi Şabi Başkan Yardımcısı Ebu Mehdi el-Mühendis'in de aralarında bulunmuş yer aldığı 5 Iraklı ile toplamda 10 ad yaşamını kaybetti.
Süleymani'nin öldürülmesi ABD ile İran ortada harp endişesi yarattı
Trump, "binlerce ABD askerinin ölümünden sorumlu" bulunduğunu dediği Süleymani'yi cani emrini kendisinin verdiğini açıklarken saldırı, İran'da hınç ve öç çağrılarıyla mukamele buldu.
İran önderi Hamaney, ayrımsız güneş Süleymani'nin halefi yerine yardımcısı Tuğgeneral İsmail Kaani'yi Kudüs Gücü Komutanlığına atadı. Irak toprakları üstünde Washington-Tahran hattında borda bordaya süredir bitmeme fail gerginlik, Süleymani'nin öldürülmesiyle kontrolden çıktı.
İran, Irak'taki ABD üssüne roket saldırısı düzenledi
Devrim Muhafızları Ordusu, 8 Ocak'ta sabaha erinç ABD'nin Irak'ın Enbar vilayetinde mevcut Ayn el-Esed Hava Üssü'nü balistik füzelerle vurduğunu duyurdu. Devrim Muhafızları Ordusu, "Şehit Süleymani'nin öç operasyonu" şeklinde duyurulan saldırıya ABD'nin mukamele vermesi biçiminde "çok hâlâ kaba ve ezici" mukamele verileceğini açıkladı.
Saldırıların peşi esna gözler Washington'a çevrildi. ABD Başkanı Trump, Beyaz Saray'da Ulusal Güvenlik Konseyi'ni topladı. Trump, hâlâ sonraları Twitter'dan icra ettiği açıklamada, "İran'dan fırlatılan füzeler Irak'taki 2 askeri üssü gaye aldı. Zayiat ve hasar belirleme emek harcamaları yapılıyor. Şu anne derece herhangi borda bordaya nesne yolunda." mesajını verdi. ABD Savunma Bakanlığı (Pentagon) ise Amerikan askerlerinin zayi vermediğini açıkladı. ABD'li yetkililerce hâlâ sonraları meydana getirilen açıklamada, saldırıyla dayalı bütün 109 ABD askerine "travmatik bellek hasarı" tanısı konulduğu belirtildi.
Sivil Ukrayna uçağı vuruldu
Dünya İran ile ABD ortada aracısız harp boyutuna evrilen gelişimleri korkuyla seyrederken domestik saatle 06.18'de Tahran İmam Humeyni Uluslararası Havalimanından Ukrayna'nın başkenti Kiev'e kıymetlendirmek neredeyse havalanan Ukrayna Hava Yollarına ilgilendiren Boeing 737 tipi geçici uçağı, kalkıştan çelimsiz müddet sonraları düştü. Uçakta mevcut 176 şahsiyet geçici ve mürettebattan kurtulan olmadı. İranlı yetkililer evvela uçağın uran aksaklık dolayısıyla düştüğünü ifade etti fakat İran Genelkurmay Başkanlığı, vakadan üç güneş sonraları geçici uçağının iklim defans sistemleri kabilinden bilmeyerek düşürüldüğünü itiraf etti. Uçağın vurulması İran'da ve iklim haricinde iri tepkiyle karşılanırken Tahran yönetimini emekli vaziyette bıraktı.
İran, Batı'ya yakut okuyan politikalara evleviyet verdi
İran, Süleymani'nin öldürülmesinin peşi esna geçmiş hamle yerine 5 Ocak 2020'de çekirdeksel anlaşmadaki kâffesi taahhütlerini askıya aldığını, uranyum zenginleştirme, depolama, araştırı ve geliştirmeyle dayalı anlaşmadaki taahhütlerini durdurduğunu açıkladı. Tahran yönetimi, bu tarihten sonraları faziletli kurda uranyum zenginleştirme işlemi karışma borda bordaya paradigma hamle attı. Nükleer barışma öncesinde uranyumu en aşırı yüzdelik 20 oranında zenginleştiren İran, bugüne gelindiğinde zenginleştirme oranını tarihinin en faziletli seviyesi bulunan yüzdelik 60'a derece çıkarmış durumda.
İran, amma velakin bu sürede ABD ve Avrupa'nın kâffesi itirazlarına karşın balistik roket programını da genişletti ve toy roket denemelerini artırmaya başladı.
İran'da muhafazakarlar çelim kazandı
ABD'nin anlaşmadan çekilmesi ve hâlâ sonraları İranlı generalin öldürülmesiyle sonuçlanan Tahran'a müteveccih baskılar, İran'ın çekirdeksel programını hızlandırmasına, ülkede önemlice kurumları elinde tutmalarına karşın çekirdeksel anlaşmanın imzalanmasından sonraları popülaritesini kaybeden Batı'ya mesafeli tutucu siyasetçilerin baştan çelim kazanmasına, ülkedeki düzeltmeci siyasilerin adeta marjinalleşmesine ve diyalekt huzursuzluğun artmasına defa açtı. Nihayetinde de haziranda meydana getirilen seçimlerde reformistler ağırbaşlı borda bordaya hezimet alırken Meclisteki çoğunluğu elinde bulunduran muhafazakarlar iri muvaffakiyet elde etti.
Trump, Süleymani'nin öldürülmesi emrini İran'a erinç caydırıcılığı organizasyon kılmak düşüncesince verdiğini öne sürdü fakat devir geçtikçe hassaten Irak'ta ABD'nin çıkarlarına müteveccih saldırıların başlıca seviyede çoğalması bu iddianın gereksiz bulunduğunu ortaya çıkardı. Süleymani'nin öldürülmesi bölgenin umumi dinamiklerini ehemmiyetli seviyede değiştiremedi ve bu suikastın ABD düşüncesince mahsus menfi neticeleri oldu. Bunun yanı esna İran, Trump'ın uyguladığı "azami baskı" politikasına karşın ABD'nin taleplerinin hiçbirini onama etmedi. Trump'ın "azami baskı" politikası esasen İran'da yönetimi elinde bulunduran ve muhafazakarların oluşturduğu diyeti hâlâ da güçlendirdi.
ABD'de Biden yönetiminin göreve gelmesi tansiyonu düşürdü
ABD'de ise Tahran'a uyguladığı yıkmacı politikalar karışma Trump yönetiminin aut politikadaki tercihlerinin birçoğuna erinç çıkan Joe Biden'ın Ocak 2021'de göreve gelmesi sonrasında İran-ABD hattındaki gerilim azalmaya başladı. Bu çağda Washington, Trump devrinde yegâne yönlü çekilmiş yer aldığı çekirdeksel anlaşmaya devir düşüncesince Avrupa Birliği'nin (AB) boşluk buluculuğunda İran ile endirekt görüşmelere başladı.
İran'daki konuşu beklentiler ve Tahran yönetiminin çekirdeksel programında bundan sonraları geriye dönülemeyecek noktaya yaklaştığı delik önüne alındığında Viyana'da meydana getirilen çekirdeksel görüşmelerden andıran sürede son katılması ve Trump devrinde aracısız çatışmanın eşiğine mevrut Tahran ile Washington arasındaki bozuk ilişkilerin borda bordaya nebze de olsa yumuşaması bekleniyor. Bununla beraberce Biden'ın, herhangi borda bordaya ne derece İran ile diplomasiyi yeğleme etse de ilk herşeyden ilk olarak Trump'ın kalıt bıraktığı birbirine ilişkin sorunları çözmesi gerekiyor. İran, bunun geçmiş adımı yerine Washington'dan çekirdeksel anlaşmaya baştan karışma yerine kâffesi yaptırımları kaldırmasını bekliyor.